Mάρκος Αυρήλιος. Εις εαυτόν

  

Εις Εαυτόν

  Το τελευταίο διάστημα ξαναδιαβάζω ένα βιβλιαράκι με επιλεγμένους στοχασμούς του Ρωμαίου αυτοκράτορα και Στωικού φιλοσόφου Μάρκου Αυρήλιου. Οι στοχασμοί αυτοί ανακουφίζουν την ψυχή…και για αυτό, θα ήθελα να μοιρασθώ μαζί σας κάποιους που μου αρέσουν πολύ.

Μάρκος Αυρήλιος, Επιλογή από τα Εις Εαυτόν, μετάφραση Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, εκδ. 4η, Στιγμή, Αθήνα 2013. 

   Τα Εις Εαυτόν είναι οι προσωπικοί στοχασμοί του Μάρκου Αυρήλιου, ένα είδος προσωπικών σημειώσεων-συμβουλών, μία προσωπική συνομιλία με τον εαυτόν του για το ποια στάση πρέπει να τηρήσει απέναντι στη ζωή, στα πράγματα και τους ανθρώπους. Το κείμενο εκφράζει, φυσικά, το πνεύμα του Στωικισμού, αφού ο Μάρκος Αυρήλιος είχε ενστερνισθεί τη στωική φιλοσοφία. Δεν πρόκειται, όμως, για συστηματική έκθεση και καταγραφή της στωικής φιλοσοφίας, ούτε για προσωπικό ημερολόγιο (σπάνιες είναι οι αναφορές σε γεγονότα και περιστατικά της ζωής του). Είναι σκέψεις που απευθύνονται στον ίδιο τον εαυτό του και προφανώς δεν γράφτηκαν για να δημοσιευτούν. Το κείμενο παραδόθηκε με τη μορφή δώδεκα βιβλίων που περιέχουν σκόρπιες σημειώσεις, χωρίς συστηματική δομή και σειρά. 

Προτομή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου. 161-180 μ.Χ. Walters Museum of Art. Ο Ρωμαίος καλλιτέχνης αποτυπώνει αριστοτεχνικά το στοχαστικό ύφος του Στωικού φιλόσοφου και συνετού Ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου. Ο Μάρκος Αυρήλιος άρχισε να γράφει τα Εις Εαυτόν στα ελληνικά (στη γλώσσα των μορφωμένων Ρωμαίων) μετά το 172 μ.Χ. (δηλαδή, σε ηλικία πάνω από πενήντα χρονών) κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του στην Ανατολή.

Προτομή του Μάρκου Αυρήλιου σε νεανική ηλικία. Μουσείο Καπιτωλίου. Ρώμη. Γεννήθηκε το 121 μ.Χ. στη Ρώμη από οικογένεια ευγενών υπάτων και πέθανε από λοιμό το 180 μ.Χ. κάπου κοντά στη Βιέννη, κατά τη διάρκεια εκστρατείας του. Ανέβηκε στο θρόνο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας σε ώριμη ηλικία το 161 μ.Χ. Παρά τις ειρηνικές διαθέσεις του και την ήρεμη και σοβαρή ιδιοσυγκρασία του, αναγκάστηκε από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία να αντιμετωπίσει εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Επιδόθηκε σε συνεχείς πολέμους και ηγήθηκε νικηφόρων εκστρατειών εναντίον των Πάρθων στα ανατολικά σύνορα και γερμανικών φύλων στα Βόρεια του Δούναβη, ενώ αναγκάστηκε να καταστείλει και κινήσεις αποστατών στρατηγών.

Προτομή του Μάρκου Αυρήλιου σε ώριμη ηλικία. Ο Μάρκος Αυρήλιος θεωρείται από τους καλύτερους και πιο συνετούς Ρωμαίους αυτοκράτορες. Έζησε σε εποχή αναταραχών και γνώρισε πολλές πικρίες από την άστατη σύζυγό του Φαυστίνα, τον άσωτο συναυτοκράτορά του Λεύκιο Ουήρο, τους διάφορους αποστάτες στρατηγούς του και τον ανίκανο γιο και διάδοχό του Κόμμοδο. Παρά το ότι επιθυμούσε γαλήνια και ήρεμη ζωή και του άρεζαν οι τέχνες και τα γράμματα, αναγκάστηκε να αντιμετωπίζει συνεχώς συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις. Φαίνεται ότι τα Εις Εαυτόν ήταν το "καταφύγιο", η παρηγοριά του…

S. L. Alma Tadema, Ένας Ρωμαίος γραφέας αντιγράφει αποσπάσματα. Ιδιωτική Συλλογή.

   Τα Εις Εαυτόν τυπώθηκαν για πρώτη φορά σε βιβλίο το 1588 στη Ζυρίχη από ένα χειρόγραφο που δεν έχει διασωθεί. Ένα μόνο σωζόμενο αντίτυπο αυτής της πρώτης έκδοσης φυλάσσεται στις Βιβλιοθήκες του Βατικανό. Επομένως, δεν έχει παραδοθεί σε μας το αυθεντικό χειρόγραφο του Μάρκου Αυρήλιου. Η διαίρεση του κειμένου σε δώδεκα βιβλία είναι αυθαίρετη και προφανώς οφείλεται στην επέμβαση του αντιγραφέα. Μετά την πρώτη του έκδοση, είναι πολυάριθμες και συνεχείς οι επανεκδόσεις σε διάφορες γλώσσες του κειμένου, το οποίο αγαπήθηκε από πολλούς λόγιους και διανοητές διαφόρων εποχών, αλλά και απλούς αναγνώστες.

S. L. Alma Tadema, Ένας Ρωμαίος εραστής της τέχνης. 1868. Ιδιωτική Συλλογή.

    Ιδού, λοιπόν, κάποια αγαπημένα μου αποσπάσματα από τα Εις Εαυτόν μαζί με πίνακες του Sir Lawrence Alma Tadema (1836-1912), που απεικονίζουν ρωμαϊκές σκηνές υπό το πρίσμα του 19ου αιώνα

    "…Κάτι σαν ποτάμι από γεγονότα και νεροσυρμή είναι ο χρόνος˙ κάθε πράγμα μόλις πάει να φανεί, έχει κιόλας φύγει, κι αμέσως παίρνει τη θέση του κάτι άλλο, που κι αυτό πάλι θα παρασυρθεί…"

   "…Όλα φευγαλέα: κι εκείνος που θυμάται κάτι, κι αυτό το κάτι…".

    "…Πώς χάνονται έτσι γρήγορα τα πάντα, τα σώματα μέσα στο σύμπαν, η ανάμνησή τους στην αιωνιότητα. Ποιας λογής είναι όλα τα αισθητά πράγματα, ιδιαίτερα όσα ξεγελούν με την ηδονή ή φοβίζουν με τον πόνο ή παρασύρουν με την κενοδοξία…"

S. L. Alma Tadema, Ένας Ρωμαίος εραστής της τέχνης. 1870. Ιδιωτική Συλλογή.

"…Όπου νά' ναι πεθαίνεις κι ακόμη δεν έχεις γίνει απλός και φυσικός, γαλήνιος, ούτε έχεις απαλλαγεί από τον φόβο πως κάτι εξωτερικό μπορεί να σε βλάψει, ούτε πονετικός με όλους είσαι, ούτε έχει ακόμα εννοήσει ότι σοφία είναι μόνο να κάνεις δίκαιες πράξεις…".

"…Μη συμπεριφέρεσαι σαν να πρόκειται να ζήσεις χίλια χρόνια. Το αναπόφευκτο έχει κιόλας γαντζωθεί επάνω σου. Όσο ακόμα ζεις, όσο ακόμα είναι δυνατόν, γίνε άνθρωπος καλός…".

   "…Λίγο ακόμα και θα τά' χεις ξεχάσει όλα, λίγο ακόμα και θα σ' έχουν ξεχάσει όλοι…".

S. L. Alma Tadema, Προσδοκίες. 1888. Ιδιωτική Συλλογή.

   "…Να μη σου αποσπούν την προσοχή όσα έρχονται απ' έξω. Να δίνεις στον εαυτό σου την ευκαιρία να μαθαίνει ολοένα και κάποιο όμορφο πράγμα, και να πάψεις να περιφέρεσαι άσκοπα από δω κι από εκεί. Φυλάξου επίσης και από την άλλη πλάνη: γιατί εξίσου ανόητα φέρονται, διαμέσου των πράξεών τους, όσοι κουράστηκαν από τη ζωή και δεν έχουν κανένα σκοπό στον οποίο να στρέφουν όλη τους την έφεση και, με μια λέξη, όλη τους τη σκέψη…".

S. L. Alma Tadema, Μορφές σε ταράτσα απέναντι από την Ακρόπολη. 1874. Ιδιωτική Συλλογή.

"…Πόση γαλήνη κατακτά όποιος δεν προσέχει τι είπε ή τι έκανε ή τι σκέφτηκε ο διπλανός του, αλλά μόνο τι κάνει ο ίδιος, ώστε η πράξη του να είναι δίκαιη, σωστή, σύμφωνη από κάθε άποψη με το αγαθό! Μην έχεις στραμμένο το βλέμμα σου στα μελανά σημεία των άλλων, αλλά να τρέχεις ίσια επάνω στη γραμμή σου χωρίς να κοιτάζεις από δω κι από εκεί…".

S. L. Alma Tadema, Βαρκάδα. 1868. Ιδιωτική Συλλογή.

      "…Πόσο εύκολο είναι να διώξουμε από μέσα μας και να σβήσουμε κάθε φανταστική παράσταση που ενοχλεί ή που νοθεύει την ουσία του εαυτού μας και να νιώσουμε αμέσως απέραντη γαλήνη!…"

      "…Με λίγα να ασχολείσαι, λέει ο σοφός, αν θες γαλήνη μέσα σου…Γιατί τα περισσότερα από όσα λέμε και κάνουμε δεν είναι αναγκαία, κι αν τα αφήσει κατά μέρος θα έχει περισσότερο χρόνο δικό του και λιγότερη αναστάτωση…".

S. L. Alma Tadema, Η συνομιλία. Ιδιωτική Συλλογή.

http://www.alma-tadema.org
http://www.artrenewal.org/pages/artist.php?artistid=8
http://the-athenaeum.org/art/list.php?s=tu&m=a&aid=25&p=1
http://art.thewalters.org/detail/10416/portrait-of-the-emperor-marcus-aurelius/
http://www.greek-language.gr/Resources/ancient_greek/anthology/literature/browse.html?text_id=503