Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.
Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...
Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;
Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...
Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.
Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!


Πέμπτη 27 Δεκεμβρίου 2018

Τα Χριστούγεννα στη ζωγραφική και την ποίηση. Η Γέννηση Federico Barrocci και "Νά' μουν του στάβλου έν' άχυρο, ένα φτωχό κομμάτι" του Κωστή Παλαμά.

H Γέννηση  του Χριστού του Federico Barocci 

   Η Γέννηση του Federico Barocci (1528/1535-1612) είναι από τις αγαπημένες μου απεικονίσεις του κοσμοϊστορικού γεγονότος. Ο Ιταλός ζωγράφος απεικονίζει φωτισμένη εξαίσια τη γλυκύτατη Παναγία να προσεύχεται μπροστά στον νεογέννητο Χριστό, κοιτάζοντάς τον με τρυφερότητα και δέος. Η σκηνή διαδραματίζεται στο εσωτερικό ενός στάβλου υπό το βλέμμα των ζώων. Πίσω από την Παναγία διακρίνονται οι ποιμένες που έφθασαν για να προσκυνήσουν... Ο ένας έχει ήδη διαβεί το κατώφλι και "ανακαλύψει" τη Νέα Μητέρα με το Θείο Βρέφος και καλεί τους συντρόφους του, οι μορφές των οποίων διαγράφονται στο βάθος πίσω από την πόρτα...
  Μ΄αρέσει ιδιαίτερα να κοιτάζω τις λεπτομέρειες του εσωτερικού του στάβλου...και να σταματώ το βλέμμα μου στα άχυρα της φάτνης... Μου θυμίζουν ένα χριστουγεννιάτικο ποίημα του Κωστή Παλαμά. Το πρωτοδιαβάσαμε στο Δημοτικό, όταν ήμαστε παιδιά. Ανθολογείται ακόμα στα σχολικά εγχειρίδια.

                              Να ’μουν του στάβλου έν’ άχυρο, ένα φτωχό κομμάτι,
την ώρα π’ άνοιξε ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι!
Να ιδώ την πρώτη του ματιά και το χαμόγελό του,
το στέμμα των ακτίνων του γύρω στο μέτωπό του.
Να λάμψω από τη λάμψη του κι εγώ σαν διαμαντάκι
κι από τη θεία του πνοή να γίνω λουλουδάκι,
να μοσχοβοληθώ κι εγώ από την ευωδία,
που άναψε στα πόδια του των Μάγων η λατρεία.

Να ’μουν του στάβλου έν’ άχυρο, ένα φτωχό κομμάτι,
την ώρα π’ άνοιξ’ ο Χριστός στον ήλιο του το μάτι...


Απόσπασμα από τα "Χριστούγεννα" του Κωστή Παλαμά

Federico Barocci, Η Γέννηση. 1597. Prado. Μαδρίτη.  Η στάση του σώματος και η έκφραση του προσώπου αποδίδουν την αγάπη και την τρυφερότητας της μητέρας προς το νεογέννητο παιδί της, αλλά και το δέος και τον θαυμασμό προς τον Υιό του Θεού που έχει ενσαρκωθεί. Υπέροχος ο φωτισμός της σκηνής.

Ο Federico Barocci (1528/1535-1612), ένας από τους σημαντικούς εκπροσώπους της ύστερης  Ιταλικής Γέννησης και του πρώιμου μανιερισμού, γεννήθηκε και πέθανε στο Ούρμπινο της Ιταλίας. Έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στη γενέτειρά του, όπου ήταν γνωστός για το έργο του. Ήταν γνωστός επίσης και στη Ρώμη όπου διέμενε για σύντομο χρονικό διάστημα, όταν πήγε για σπουδές και όταν ανέλαβε να ζωγραφίσει για το Βατικανό. Τα τελευταία χρόνια οι ιστορικοί της τέχνης και οι φιλότεχνοι ανακαλύπτουν το έργο του Federico Barocci που αρχίζει να γίνεται ευρύτερα γνωστό και να μαγεύει τους θεατές για την ονειρική ατμόσφαιρα του φωτισμού και των παστέλ χρωμάτων. Σας παρουσιάζω μία επιλογή από πίνακες του Federico Barocci με την Αγία Οικογένεια και την Παναγία-Madonna.

Federico Barocci, H Παναγία των κερασιών. 1570-73. Σαν να έχουν πάει εκδρομή στην εξοχή. Μια ειδυλλιακή σκηνή με εξαιρετικές λεπτομέρειες. Στο δρόμο για την Αίγυπτο η Αγία Οικογένεια έχει σταματήσει για να ξεκουραστε κάτω από μία κερασιά. Ο Ιωσήφ μαζεύει κεράσια.  Πινακοθήκη των Μουσείων του Βατικανό. Ρώμη.

Federico Barocci, Στάση ξεκούρασης στο δρόμο για την Αίγυπτο. Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης. Βικτώρια Αυστραλίας. Γκραβούρα.

 Federico Barocci, Στάση ξεκούρασης στο δρόμο για την Αίγυπτο. 1555-1612. Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο. Γκραβούρα.

Federico Barocci, H Παναγία στα σύννεφα. Διακρίνονται δεξιά και αριστερά κεφαλάκια αγγέλων. Χαρακτικό.  Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο. 

Μία ακόμα εκτύπωση του ίδιου χαρακτικού.

Federico Barocci, H Παναγία στα σύννεφα. Διακρίνονται δεξιά και αριστερά κεφαλάκια αγγέλων.  Μητροπολιτικό Μουσείο Καλών Τεχνών. Νέα Υόρκη. 1580-1584. Χαρακτικό. 

Federico Barocci, H Παναγία με τη Γάτα (Madonna Del Gato), 1575.  Ένα σπάνιο θέμα. Η οικογενειακή σκηνή με την Παναγία και τον Ιωσήφ. Η Παναγία κρατά στην αγκαλιά της τον νεογέννητο Ιησού και λίγο μεγαλύτερο Ιωάννη, ενώ στα πόδια της βλέπουμε μία γάτα. Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης. Λονδίνο.

Federico Barocci, Η Παναγία με τον Χριστό μπροστά σε παιδικό κρεβατάκι.  Πίσω δεξιά, στο άλλο δωμάτιο, διακρίνεται ο Ιωσήφ να διαβάζει. Ιδιωτική Συλλογή. Αριστοτεχνική απεικόνιση της Παναγίας να κρατά το Νεογέννητο Χριστό  και να ετοιμάζεται να τον εναποθέσει στο κρεβατάκι του...

Δευτέρα 24 Δεκεμβρίου 2018

Η Γέννηση του Χριστού στη ζωγραφική και την ποίηση. H μουσική των Αγγέλων.

Τα Χριστούγεννα στη ζωγραφική. Η Μουσική των Αγγέλων

Παραμονή Χριστουγέννων σήμερα!

Aς γιορτάσουμε τα Χριστούγεννα με τη μουσική των Αγγέλων. Ας γιορτάσουμε με τις μουσικές συναυλίες που δόθηκαν από τους Αγγέλους στη σεμνή φάτνη της Γέννησης. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να τις ακούσουμε, αλλά μπορούμε να φανταστούμε ότι τις ακούμε...και ας διαβάσουμε το ποίημα του Γιώργου Θέμελη, Φάτνη.
  Από τους τέσσερις Ευαγγελιστές μόνο οι δύο, ο Ματθαίος και ο Λουκάς αφηγούνται το γεγονός της Γέννησης του Ιησού Χριστού. Από αυτούς τους δύο, μόνο ο Λουκάς αναφέρεται στην υμνολογία, στη δοξαλογία των Αγγέλων εκείνη τη νύχτα της Γέννησης στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας.
...Ξαφνικά εμφανίστηκαν στρατιές αγγέλων να υμνούν τον Θεό: "Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία."  
 Στο Κεφ. Β' 13-15 ο Ευαγγελιστής περιγράφει σύντομα την εμφάνιση των Αγγέλων και παραθέτει τον ύμνο τους:
"καὶ ἐξαίφνης ἐγένετο σὺν τῷ ἀγγέλῳ πλῆθος στρατιᾶς οὐρανίου αἰνούντων τὸν Θεὸν καὶ λεγόντων• (14) Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία. {15} Καὶ ἐγένετο ὡς ἀπῆλθον ἀπ' αὐτῶν εἰς τὸν οὐρανὸν οἱ ἄγγελοι, καὶ οἱ ἄνθρωποι οἱ ποιμένες εἶπον πρὸς ἀλλήλους• Διέλθωμεν δὴ ἕως Βηθλέεμ καὶ ἴδωμεν τὸ ῥῆμα τοῦτο τὸ γεγονὸς ὃ ὁ Κύριος ἐγνώρισεν ἡμῖν".

Η σύντομη αυτή αναφορά του Ευαγγελιστή Λουκά έχει εμπνεύσει πολλούς ζωγράφους να απεικονίσουν τη σκηνή της Γέννησης με τους Αγγέλους να δοξολογούν τον Θεό, παίζοντας μουσική.  Ιδού, λοιπόν, μία μικρή επιλογή από αγαπημένες μου μουσικές συναυλίες των Αγγέλων που δεν τις έχω ακούσει, αλλά τις έχω δει....  Θα ξεκινήσω από ένα υπέροχο έργο, δια χειρός του Γερμανού Matthias Grünewald (1470-1528) που απεικονίζει τη Γέννηση.  Η Παναγία κρατά με τρυφερότητα τον νεογέννητο Χριστό, ενώ οι άγγελοι δίνουν συναυλία και δοξολογούν τη Γέννησή του.


Matthias Grünewald,  Η Γέννηση και η Συναυλία των Αγγέλων από το εικονοστάσιο του

Isenheim. Περίπου 1512-1516. Ο κορυφαίος της ορχήστρας είναι ένας άγγελος που παίζει τσέλο.


Matthias Grünewald,  H Συναυλία των Αγγέλων. Λεπτομέρεια. Ένας άγγελος παίζει τσέλο....


Ένας ακόμα υπέροχος πίνακας από τους πιο αγαπημένους. Αποτυπώνεται αριστοτεχνικά η ονειρική ατμόσφαιρα της εξαίσιας μελωδίας του ύμνου των Αγγέλων.

Pierro Dela Francesca, Η Γέννηση. 1470-1475. Εθνική Πινακοθήκη. Λονδίνο. Σαν όνειρο η εικόνα... Οι Άγγελοι δοξολογούν τον νεογέννητο Ιησού Χριστό υπό τη μουσική του αναγεννησιακού λαούτου. Γλυκύτατη η μορφή της Παναγίας που γονατιστή προσεύχεται για τον Γιο της.


Mία ακόμα ονειρική εικόνα που αγαπώ πολύ δια χειρός της Marianne Stokes, της Αυστριακής ζωγράφου που εγκαταστάθηκε στην Αγγλία και βρέθηκε υπό την επιρροή των Προραφαηλιτών. Δύο αγγελάκια παίζουν αρχαία λύρα στο νεογέννητο Ιησού!

Marianne Stokes, Άγγελοι ψυχαγωγούν το Θείο Βρέφος. 1893.  Εξαίσια αγγελική μελωδία στον αχυρώνα. Η Παναγία με κλειστά τα μάτια ακούει μαγεμένη.


Για τη μουσική των Αγγέλων μιλά και το παρακάτω ποίημα του Γιώργου Θέμελη.

III. Φάτνη
Μέσα μας γίνεται η Γέννηση.
Έξω στέκει το σχήμα της –
Μας φανερώνεται.
Εδώ που στήσαμε τη φάτνη,
Εδώ που κρεμάσανε το άστρο,
Είναι σα μια μεγάλη πέτρα –
Πέτρα υψηλή, μετέωρη.
Ένα πυκνό σημείο αιωνιότητας.
Το Βρέφος, ο Ιωσήφ και η Μαρία,
Τ’ αγαθά ζώα. Οι Άγγελοι
Σταματημένοι σε μια πτήση
Ψηλά, στη σιωπή, παίζοντας όργανα.
Άρπα, κορνέτα, βιολί και φυσαρμόνικα.
Ακίνητοι σαν από πορσελάνη,
Με σιωπή απόλυτη, μουσική.
(Η Νύχτα απλώνεται σαν την ηχώ
Αυτής της μουσικής, της σιωπής,
Της μουσικής των Αγγέλων μέσα μας, έξω μας).
Αν στέκουν εδώ, πετούν εκεί,
Στον άλλο χώρο∙ αντλούν
Αίμα σκληρό απ’ το αίμα μας,
Αγάπη απ’ την αγάπη μας.
Παίρνουν τα όνειρά μας και τα ψηλώνουν.
Η Μάνα στέκει κοντά τους ακίνητη,
Σαν από πορσελάνη, αγγίζει τα εύθραυστα πόδια τους.
Βλέπει το αόρατο στο μαγικό καθρέφτη του ορατού.
Τι τώρα, τι πάντα.
Ω καθαρότατη ψυχή,
Άμωμη, αμόλυντη, ανυπόκριτη.
Ο χρόνος ανοίγει σαν το φεγγίτη που μας φωτίζει.
Τα παίρνουμε και τα πλαγιάζουμε
Μέσα σ’ ένα κουτί να κοιμηθούν
Πάνω σε χάρτινο άχυρο να μη ραγίσουν.

***

Από το ποιητικό έργο Η Μόνα παίζει (1961)



Adolphe William Bouguereau, Το τραγούδι των Αγγέλων. 1881. ...και το βιολί στη δοξολογία της Γέννησης. Ένας επίσης ονειρεμένος πίνακας. Παναγία και νεογέννητος Χριστός έχουν μαγευτεί από τη μελωδία των Αγγέλων. 

Ένας διάσημος πίνακας της Αναγέννησης που απεικονίζει τη χαρά της μουσικής μυσταγωγίας της Γέννησης και αποτυπώνει αριστοτεχνικά τη χαρμοσύνη ατμόσφαιρα της στιγμής. Στρατιές από χαρούμενα αγγελάκια χορεύουν και δοξολογούν πάνω από την ταπεινή φάτνη του Ιησού Χριστού, ενώ ξεχωρίζουν τρεις άγγελοι να άδουν τον ύμνο. Θεωρείται σπάνιο θέμα στην εικονογραφία της Γέννησης. 

Sadro Botticelli, Η Μυστική Γέννηση. 1500-1501. Εθνική Πινακοθήκη. Λονδίνο.  O μόνος υπογεγραμμένος πίνακας δια χειρός του Botticelli. Οι Άγγελοι δεν παίζουν μουσική, αλλά χορεύουν.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CF%8C%CE%BE%CE%B1_%CE%B5%CE%BD_%CF%85%CF%88%CE%AF%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%B9%CF%82_%CE%98%CE%B5%CF%8E_...