Η Ελληνική Επανάσταση στην ποίηση και τη ζωγραφική. Τάκης Παπατσώνης, Εθνεγερσία και πίνακες του Θεόδωρου Βρυζάκη και του Νικόλαου Γύζη

 Για την ημέρα της Εθνεγερσίας

   Ημέρα της Εθνεγερσίας σήμερα! Συμβολικός είναι ο ορισμός της 25ης Μαρτίου ως ημέρας της επετείου της έναρξης του επαναστατικού αγώνα των Ελλήνων το 1821, που κατέληξε, ύστερα από δέκα χρόνια περίπου, στη δημιουργία του αυτόνομου πρώτα και στη συνέχεια ανεξάρτητου κράτους της Ελλάδας. Δεν πρόκειται για τη Δόξα,/αυτή οπωσδήποτε έχει καταμερισθεί˙/δεν πρόκειται ούτε για τη Μέρα,/γιατί συχνά κι’ αυτή αμφισβητείται˙...", δηλώνει από την αρχή ο ποιητής. Πρόκειται, για την ιστορική μνήμη, θα έλεγα. Το ό,τι πρέπει και έχουμε ανάγκη από συλλογική μνήμη...

  Κάθε χρόνο, λοιπόν, θυμόμαστε στις 25 Μαρτίου την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης. Τα έθνη έχουν ανάγκη από συμβολισμούς και εθνικές επετείους! Άραγε, πράγματι, έχουν αυτή την ανάγκη; O ποιητής Τάκης Παπατσώνης (1895-1976) έχει γράψει ένα ποίημα με τον τίτλο "Εθνεγερσία", που το 1920 κέρδισε το Α'  Βραβείο Κρατικής Ποίησης. Ας το διαβάσουμε και ας δούμε εικόνες εξιδανίκευσης του ελληνικού επαναστατικού αγώνα από τον Θεόδωρο Βρυζάκη και τον Νικόλαο Γύζη.

 

Θεόδωρος Βρυζάκης, Υπέρ πατρίδος το παν, 1858. Εθνική Πινακοθήκη.

Θεόδωρος Βρυζάκης, Η Ελλάς Ευγνωμονούσα, 1858. Εθνική Πινακοθήκη

Τάκη Παπατσώνη, Η ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑ


Δεν πρόκειται για τη Δόξα,
αυτή οπωσδήποτε έχει καταμερισθεί˙
δεν πρόκειται ούτε για τη Μέρα,
γιατί συχνά κι’ αυτή αμφισβητείται˙
δεν πρόκειται για τον τόπο,
γιατί πολλοί τόποι ερίζουσιν.

Νικόλαος Γύζης, Αρχάγγελος, Η Δόξα των Ψαρών, 1898. Εθνική Πινακοθήκη.

Αλλ’ ακέραιο μένει κι’ αδιαίρετο

το μέγα Μυστήριο των ενωμένων ανθρώπων

(κι’ ας είναι τόσες οι διαίρεσές τους)

κι' η πρόοδό τους με ζήλο πανηγυριού

για το Μαρτύριο το θελημένο του πληρώματος.

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814 ή 1819-1878), Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης, 1865. Εθνική Πινακοθήκη.

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814 ή 1819-1878),  Δύο πολεμιστές, 1855. Εθνική Πινακοθήκη.

Νικόλαος Γύζης,  Ο Αρχάγγελος, σπουδή για τη "θεμελίωση της Πίστεως", 1894-1895. Εθνική Πινακοθήκη.

Οργώθηκε η Πατρίδα για τη λύτρωσή της

και σπάρθηκε από Άγγελο επιτήδειο.

Θολές ήταν οι μέρες, βροχερές

πλουτίζανε ποτιστικά τη γης

κι’ όλη η λαμπράδα έφεγγε κρυμμένη

με τις μπαρούτες έτοιμες να σκάσουν.

Νικόλαος Γύζης,  Ο Αρχάγγελος, σπουδή για τη "θεμελίωση της Πίστεως", 1895. Εθνική Πινακοθήκη.

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814 ή 1819-1878), Η θυσία του Καψάλη, Εθνική Πινακοθήκη.

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814 ή 1819-1878), Πολεμικό Συμβούλιο, Εθνική Πινακοθήκη.

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814 ή 1819-1878), Πολεμική Σκηνή, Εθνική Πινακοθήκη.

Θεόδωρος Βρυζάκης (1814 ή 1819-1878), Η μάχη στα στενά των Δερβενακίων. Εθνική Πινακοθήκη.

Νικόλαος Γύζης, Μετά την καταστροφή των Ψαρών, 1896-1898. Εθνική Πινακοθήκη.

Ήταν η ώρα δειλινού, κι’ αποσπερίς

ψαλθήκανε οι ουράνιοι παιάνες.

Όσο κι’ αν έδειχνε ο χειμώνας

πως δε θα φύγει, απ’ όπου ευρέθη,

μεγάλη κίνηση είχε ο ουρανός

και τα φτερά τα εαρινά

πολύ δουλέψαν.

Θεόδωρος Βρυζάκης, Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη, 1865. Εθνική Πινακοθήκη.

Θεόδωρος Βρυζάκης, Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι. 1861. Εθνική Πινακοθήκη.

Ο άπιστος κι’ ο αγριωπός δεν είχε θέση

σε μιαν Ελλάδα που αφιερώθηκε στο Θεό της

απόκομμα ασημένιο κολλημένο

στο εικόνισμα το πολυφιλημένο.

Ήρθε στιγμή που ομοιώθηκε η Ελλάδα

με Παναγία κι’ είπε πάλι Εκείνη

το Ιδού, η δούλη κι’ εγώ του Κυρίου.

Νικόλαος Γύζης, Μήτηρ Θεού, Σπουδή, 1898. Εθνική Πινακοθήκη.

Κοινολογείτο από παντού ο θείος ο λόγος

στα φανερά: Εγγύς το Πάσχα, ετοιμασθείτε.

Κι’ ήρθε το Πάσχα τω όντι,

αφού του προηγήθη

ο Μυστικός ο Δείπνος

του Μεσολογγιού.

Θεόδωρος Βρυζάκης, Η Έξοδος του Μεσολογγίου. 1853. Εθνική Πινακοθήκη.

Θεόδωρος Βρυζάκης, Η Έξοδος του Μεσολογγίου. Λιθογραφία σε χαρτί. 1856. Εθνική Πινακοθήκη.

            Τάκης Παπατσώνης, Η εθνεγερσία, ΕΚΛΟΓΗ Β’,  εκδ. Ίκαρος, Αθήνα1962.

Πίνακες του Θεόδωρου Βρυζάκη στην Εθνική Πινακοθήκη

Πίνακες του Νικολάου Γύζη στην Εθνική Πινακοθήκη