Άννα Αγγελοπούλου: Η εργατική τάξη στη ζωγραφική: πίνακες του Hubert Von Herkomer

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Τετάρτη 26 Σεπτεμβρίου 2012

Η εργατική τάξη στη ζωγραφική: πίνακες του Hubert Von Herkomer

H Εργατική τάξη στη ζωγραφική

Επειδή σήμερα είναι ημέρα πανελλήνιας απεργίας στην οποία συμμετέχουν πολλοί κλάδοι εργαζομένων, σας παρουσιάζω πίνακες του Γερμανό-Βρεττανού ζωγράφου της Βικτωριανής εποχής Hubert Von Herkomer (1849-1914).

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα στη Μ. Βρεττανία, όπου είχε ήδη συντελεσθεί η Βιομηχανική Επανάσταση, αρχίζουν όλο και πιο συχνά να εκδηλώνονται απεργίες των εργαζομένων με αιτήματα για καλύτερες συνθήκες εργασίας, όπως λιγότερες ώρες εργασίας, απαγόρευση της παιδικἠς εργασίας, υγειονομική περίθαλψη και πρόνοια και κυρίως υψηλότερες αμοιβές. Οι κοινωνικοί αυτοί, βέβαια, αγώνες συνδέονται στενά με την αστικοποίηση και την εμφάνιση μίας ισχυρής τάξης εργατών και μικροϋπαλλήλων που ήταν απαραίτητη για να καλύψει τις ανάγκες για εργατικά χέρια των αναπτυσσόμενων βιομηχανιών και να προσφέρει υπηρεσίες στην τότε ευκατάστατη αστική τάξη (έμποροι, βιοτέχνες-βιομήχανοι, τραπεζίτες, εφοπλιστές, κλπ.), η οποία ανερχόταν δυναμικά στην εξουσία και αντικαταστούσε σιγά σιγά την εξαντλημένη οικονομικά αριστοκρατία των γαιοκτημόνων. Στην τέχνη του 19ου αιώνα, κυρίως κατά την πολύχρονη περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας στο θρόνο βρισκόταν η βασίλισσα Βικτωρία (ανέβηκε στο θρόνο το 1837 και παρέμεινε εκεί για εξήντα τέσσερα χρόνια), παρουσιάζονται διάφορες τάσεις ως προς τη θεματική και την τεχνική (ρομαντισμός και νεοκλασικισμός, Προραφαηλίτες, κοινωνικός ρεαλισμός).

Ενώ, λοιπόν, οι ρομαντικοί ζωγράφιζαν φουρτουνιασμένα θαλασσινά τοπία και εικόνες με ομίχλη, ερείπια και σεληνόφωτες βραδιές, οι τοπιογράφοι αποθανάτιζαν την αγγλική εξοχή και οι αγαπημένοι μου Προραφαηλίτες ζωγράφοι δημιουργούσαν μαγικούς ιδεατούς κόσμους γεμάτους συμβολισμούς, επιστρέφοντας πίσω στο μεσαιωνικό παρελθόν και την αρχαιότητα, υπήρξαν και κάποιοι ζωγράφοι, εκπρόσωποι του λεγόμενου "κοινωνικού ρεαλισμού", που έστρεψαν το βλέμμα τους στο παρόν και στις συνθήκες ζωής των φτωχών και ταπεινών ανθρώπων. Κάποιοι από αυτούς τόλμησαν με τα έργα τους να αποτυπώσουν εικόνες από καθημερινές στιγμές της εργατικής τάξης και να καταγγείλουν τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσής τους.

Στον παρακάτω πίνακα του Herkomer με τον τίτλο Σε απεργία, η ματιά του καλλιτέχνη εστιάζει στον απεργό εργάτη και την οικογένειά του. Ένας άνδρας, ντυμένος με εργατικά ρούχα, στέκεται στην ανοιχτή πόρτα ενός κτιρίου, ο τούβλινος τοίχος του οποίου θυμίζει τα σπίτια των εργατικών συνοικιών του Λονδίνου και άλλων αγγλικών μεγαλουπόλεων. Το συνοφρυωμένο πρόσωπο και το βλέμμα του εκφράζουν οργή. Σφίγγει το εργατικό καπέλο στα χέρια του. Δίπλα του, ανεβασμένη στα σκαλοπάτια της εισόδου, στέκεται, προφανώς η σύζυγός του. Είναι θλιμμένη. Με το ένα της χέρι τον αγκαλιάζει τρυφερά, ενώ στο άλλο χέρι κρατά ένα κατάξανθο μωρό που στο χεράκι του σφίγγει ένα μικρό πηρούνι, το οποίο είναι πιθανό να σημαίνει την απειλή της πείνας για την οικογένεια. Πίσω από τη μητέρα διακρίνουμε να στέκεται ένα μεγαλύτερο παιδί που κοιτάζει λυπημένα τους γονείς του, έχοντας σταυρώσει ικετευτικά τα χέρια του.

Hubert von Herkomer, Σε απεργία. 1891. Royal Academy of Arts. London.

Ένας ακόμα πίνακας του Herkomer παρουσιάζει τις δύσκολες ώρες που περνά μία εργατική οικογένεια. Οι δύσκολες ώρες είναι από τους πιο γνωστούς πίνακες του ζωγράφου. Στην άκρη ενός εξοχικού χωματόδρομου βλέπουμε την καταρρέουσα οικογένεια προφανώς ενός άνεργου εργάτη ή αγρότη. Η γυναίκα έχει καθήσει εξαντλημένη στο χώμα, στην αγκαλιά κρατά το μωρό της και στο ένα χέρι της ένα μπόγο με τα λιγοστά υπάρχοντά τους. Πάνω της ακουμπά, επίσης, εξαντλημένο το μεγαλύτερο παιδί. Πίσω από το σύμπλεγμα της μητέρας και των δύο παιδιών, στέκεται, ακόμα όρθιος, ο άνδρας, κουβαλώντας ένα μεγαλύτερο μπόγο, ενώ στο έδαφος είναι ακουμπισμένα τα εργαλεία του... Τι να τους έχει συμβεί, άραγε; Μπορείτε να φανταστείτε την ιστορία τους...

Hubert von Herkomer, Δύσκολες ώρες. 1885. City Art Gallery of Manchester.

Ένας ακόμα πίνακας του Herkomer με κοινωνικό περιεχόμενο. Παρουσιάζει δύο κουρασμένους οδοιπόρους, ένα αγοράκι που κρατά το βαρύ μπογαλάκι του και έναν άνδρα επίσης φορτωμένο. Τα ρούχα και των δύο δείχνουν ότι ανήκουν στην εργατική τάξη. Πού να πηγαίνουν, άραγε; Η σκηνή μου θυμίζει εικόνες από τα έργα του Ντίκενς.

Hubert von Herkomer, Ένας κουραστικός δρόμος. 1891. Ιδιωτική Συλλογή.

O V. Herkomer γύρω στα 1880.

Ο πολιτογραφημένος Βρεττανός Hubert Herkomer ήταν γερμανικής καταγωγής. Γεννήθηκε στο Waal της Βαυαρίας από φτωχή οικογένεια. Ίσως, για αυτό να δείχνει προτίμηση στα κοινωνικά θέματα και να βλέπει με συμπάθεια τους ταπεινούς και καταφρονεμένους. O πατέρας του ήταν φτωχός, αλλά προικισμένος ξυλουργός και κατασκευαστής ξυλόγλυπτων και η μάλλον καλλιεργημένη μητέρα του αναγκαζόταν να παραδίδει μαθήματα μουσικής για να ενισχύσει το οικογενειακό εισόδημα. Ο ξυλουργός μετανάστευσε με την οικογένειά του στις ΗΠΑ όπου όμως δεν εγκαταστάθηκε μόνιμα. Στα 1857 η οικογένεια του Herkomer εγκαταστάθηκε στο Σάουθάμπτον της Αγγλίας. Έτσι, ο μικρός Hubert (ήταν τότε οκτώ χρονών) βρέθηκε στην Αγγλία. Σπούδασε στη Σχολή Τέχνης του Σάουθάμπτον και στη Σχολή Τέχνης του Νοτ. Κένσινγκτον και άρχισε να εργάζεται ως χαράκτης και εικονογράφος στο περιοδικό The Graphic, ένα περιοδικό που δημοσίευε εικόνες κοινωνικού ρεαλισμού. Χάρη στις εικονογραφήσεις των περιοδικών, η τέχνη του Herkomer άρχισε να γίνεται γνωστή και αρκετά δημοφιλής. Ζωγράφισε, επίσης, τοπία και πορτρέτα φίλων του, αλλά και γνωστών προσωπικοτήτων της εποχής, όπως του κριτικού της τέχνης Τζ. Ράσκιν και του Γερμανού μουσικοσυνθέτη Ρ. Βάγκνερ. Η ιδιαίτερη δεξιοτεχνία να ζωγραφίζει προσωπογραφίες μεγάλων διαστάσεων φαίνεται ότι του απέφερε κοινωνική αναγνώριση και οικονομική άνεση. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι o Herkomer ήταν επίσης μουσικός και συνθέτης μουσικής. Συνέθεσε μάλιστα και μουσική για όπερα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 εγκαταστάθηκε στην εξοχή, στο Bushey του Hertfordshire (βρίσκεται στην Αν. Αγγλία), σε μία πανέμορφη εξοχική κατοικία, που την είχε σχεδιάσει ο ίδιος. Εκεί άνοιξε τη δική του Σχολή Τέχνης όπου παρέδιδε μαθήματα ζωγραφικής. Στο μουσείο του Bushey, ο επισκέπτης μπορεί να δεί το δωμάτιο του Herkomer και κάποιους πίνακές του (βλ. http://busheymuseum.org/).