Άννα Αγγελοπούλου: Όθων, o πρώτος βασιλιάς των Ελλήνων: από τη Βαυαρία στην Ελλάδα και από την Ελλάδα στη Βαυαρία

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Δευτέρα 25 Μαρτίου 2013

Όθων, o πρώτος βασιλιάς των Ελλήνων: από τη Βαυαρία στην Ελλάδα και από την Ελλάδα στη Βαυαρία

Εικόνες από τη ζωή του Όθωνα, του πρώτου βασιλιά των Ελλήνων.

Το Φεβρουάριο του 1832 οι Μεγάλες Δυνάμεις που συνεδρίαζαν στο Λονδίνο προσφέρουν στο βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο Α´ το στέμμα του νεοσύσταστου ελληνικού κράτους για το δεκαεπτάχρονο γιο του, τον πρίγκιπα της Βαυαρίας Όθωνα (1815-1867). Ο αρχαιολάτρης και φιλέλληνας Λουδοβίκος Α´ αποδέχεται τον ελληνικό θρόνο για το γιο του, θέτοντας ορισμένους όρους: το ελληνικό έθνος να συναινέσει για την εκλογή του Όθωνα, οι Μ. Δυνάμεις να ενισχύσουν οικονομικά το νέο κράτος, Βαυαρική Αντιβασιλεία να κυβερνά ως την ενηλικίωση του Όθωνα, να τον συνοδέψουν στην Ελλάδα 3.500 Βαυαροί στρατιώτες και ένας μεγάλος αριθμός από επιστήμονες και διοικητικά στελέχη. Η ανάληψη της βασιλείας της Ελλάδας από τον Όθωνα έγινε με την υπογραφή της σχετικής συνθήκης του Λονδίνου τον Μάιο του 1832, στο κείμενο της οποίας αναφέρονται ακριβώς οι όροι που συμφώνησαν οι Μεγάλες Δυνάμεις, Ρωσία, Αγγλία και Γαλλία.

Έτσι, λοιπόν, συμφωνήθηκε να δοθεί ο ελληνικός θρόνος στο νεαρό πρίγκιπα Όθωνα της Βαυαρίας, ο οποίος, αν και δεν είχε ανατραφεί για να γίνει βασιλιάς (ήταν δεύτερος στη σειρά ως προς τη διαδοχή στο θρόνο της Βαυαρίας), επιλέχθηκε ως βασιλιάς της Ελλάδας και βασίλεψε από το 1833 έως το 1862.
Τον Οκτώβριο του 1832 φθάνει στο Μόναχο, την πρωτεύουσα της Βαυαρίας, η επίσημη δωδεκαμελής ελληνική αντιπροσωπεία με επικεφαλής αγωνιστές της ελληνικής επανάστασης, τον ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη και τους στρατηγούς Δημήτριο Πλαπούτα-Kολιόπουλο και Κωνσταντίνο Μπότσαρη, για να παραλάβουν και να συνοδεύσουν τον Όθωνα στην Ελλάδα.

G. Bodmer και Philipp Foltz, Αποχαιρετισμός του Όθωνα από την οικογένειά του. 1834. Κατοικία της Βαμβέργης και Μουσείο της Πόλεως της Αθήνας.

Στις 8 Δεκεμβρίου του 1832 ο νεαρός Όθωνας ξεκίνησε για την Ελλάδα. Η παραπάνω λιθογραφία απεικονίζει τον αποχαιρετισμό του Όθωνα στις σκάλες του βασιλικού ανακτόρου του Μονάχου από την οικογένειά του. Ο Όθων εμφανίζεται να κάνει μισό βήμα προς τους Έλληνες απεσταλμένους, υπό την αιγίδα των οποίων τον εμπιστεύεται ο πατέρας του Λουδοβίκος Α´, ενώ απλώνει το χέρι του προς τη μητέρα του τη βασίλισσα Τερέζα. Ο βασιλιάς Λουδοβίκος Α´ απεικονίζεται να αγγίζει με το χέρι του τον ώμο του ναυάρχου Μιαούλη, ενώ παραδίπλα βρίσκονται οι στρατηγοί Πλαπούτας και Μπότσαρης. Στη λιθογραφία μπορούν να ταυτιστούν γύρω στα 40 πρόσωπα, ανάμεσά τους τα αδέλφια και άλλα μέλη της οικογένειας που αποχαιρετούν με λύπη τον Όθωνα, αλλά και μέλη της Βαυαρικής Αντιβασιλείας καθώς και επιστήμονες και καλλιτέχνες που τον συνόδεψαν στην Ελλάδα. Αριστερά πίσω από τον Όθωνα στέκει ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Μαξιμιλιανός, ο οποίος αργότερα θα διαδεχθεί τον Λουδοβίκο Α´και θα γίνει βασιλιάς της Βαυαρίας με το όνομα Μαξιμιλιανός Β´.

Λιθογραφία που απεικονίζει τον Όθωνα σε νεαρή ηλικία με ελληνική εθνική ενδυμασία. Ιστορικό Λεξικό των Βαυαρών.

Στις 25 Ιανουαρίου του 1833 ο νεαρός Όθων αποβιβάστηκε από τη βρετανική φρεγάτα Μαγαδασκάρη με τη συνοδεία του στο Ναύπλιο, το οποίο από το 1826 είχε ανακηρυχθεί ως πρωτεύουσα της Ελλάδας. Ο ζωγράφος Peter von Hess, που βρισκόταν στην ακολουθία του Βαυαρού πρίγκιπα, απεικονίζει με ρομαντικό ιδεαλιστικό τρόπο τη θερμή υποδοχή που επεφύλαξαν οι Έλληνες στον ξένο Ηγεμόνα τους. Ο νεαρός Όθωνας κυβέρνησε τυπικά (ως την ενηλικίωσή του το 1835 με τη βοήθεια μίας Επιτροπής Αντιβασιλείας από τους Βαυαρούς Άρμανσμπεργκ (πρόεδρο), Μάουρερ, Έιντεκ, Γκρένερ και Άμπελ.

Peter von Hess, H υποδοχή του Όθωνα στο Ναύπλιο. 1835. Νέα Πινακοθήκη του Μονάχου.

Όταν το 1834 η πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους μεταφέρθηκε από το Ναύπλιο στην ιστορική πόλη της Αθήνας, που τότε ήταν ένα ασήμαντο χωριό, ο Όθων μαζί με τη συνοδεία του εγκαταστάθηκε στη νέα πρωτεύουσα, την ανοικοδόμηση της οποίας με νεοκλασικά κτίρια ανέλαβαν Βαυαροί αρχιτέκτονες. Ο Peter von Hess ζωγράφισε και τη θερμή υποδοχή που έτυχε ο νεαρός βασιλιάς από τους κατοίκους της Αθήνας. Χωρίς αμφιβολία οι πίνακες του Hess εξιδανικεύουν την υποδοχή του Όθωνα. Ωστόσο, πρέπει να παραδεχθούμε ότι τα πρώτα χρόνια οι Έλληνες έτρεφαν υψηλές προσδοκίες για τον Ηγεμόνα τους, ο οποίος όμως σύντομα τους απογοήτευσε.

Peter von Hess, Η υποδοχή του Όθωνα στην Αθήνα. 1839. Νέα Πινακοθήκη του Μονάχου.

Ο Όθων συνήθως απεικονιζόταν ντυμένος με την ελληνική εθνική ενδυμασία να ιππεύει και να περιδιαβάζει ανάμεσα στα ένδοξα αρχαία ελληνικά ερείπια. Η προσπάθεια σύνδεσης του δύσκολου παρόντος που βίωνε το μικρό και σχεδόν ολοκληρωτικά κατεστραμένο από τον πόλεμο και τις εμφύλιες διαμάχες ελληνικό κράτος με το ένδοξο παρελθόν των αρχαίων Ελλήνων είναι εμφανής.

Wilhelm Gustav Kraus, Ο βασιλιάς Όθων έφιππος κατά την άφιξή του στην Αθήνα. Μετά το 1835. Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών.

Joseph Karl Stieler, προσωπογραφία του νεαρού Όθωνα. 1832. Μουσείο Μπενάκη.

Στα 1836 ο Όθων παντρεύτηκε τη Γερμανίδα πριγκίπισσα Αμαλία του Όλντενμπεργκ, η οποία έγινε και η πρώτη βασίλισσα των Ελλήνων. Σ᾽ένα γράμμα προς τον πατέρα του γράφει ο Όθων για την Αμαλία: "Παρά το ότι δεν είμαι ερωτευμένος μ᾽αυτό το αξιολάτρευτο πλάσμα, μπορώ να πω ότι μου αρέσει. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι σύντομα θα ξυπνήσει εντός μου μια γνήσια αγάπη για αυτήν".

Joseph Karl Stieler, Προσωπογραφία της Αμαλίας. 1836-37. Ο Όθων μάλλον δεν την ερωτεύτηκε ποτέ.

Λιθογραφία που απεικονίζει σε νεαρή ηλικία τον Όθωνα με ελληνική εθνική ενδυμασία. Μπενάκειο Μουσείο.

Λιθογραφία που απεικονίζει σε νεαρή ηλικία την Αμαλία. Μπενάκειο Μουσείο.

Ο γάμος του Όθωνα με την Αμαλία έγινε στο Μόναχο στις 10 Νοεμβρίου 1836 χωρίς να έχει ενημερωθεί η ελληνική κυβέρνηση. Το γεγονός μαθεύτηκε στην Ελλάδα από τις ευρωπαϊκές εφημερίδες. Το Φεβρουάριο του 1837 έφθασε στην Ελλάδα το νιόπαντρο βασιλικό ζεύγος και έγινε δεκτό με θερμές εκδηλώσεις.

G. Bodmer (1804-1837), Προσωπογραφία του νεαρού βασιλιά Όθωνα. Ο ρομαντικός χαρακτήρας της εικόνας είναι εμφανής. Ο Όθων ντυμένος με την ελληνική εθνική ενδυμασία ποζάρει μπροστά στις αρχαίες κολόνες, ενώ αρχαίες κολόνες διακρίνονται και στο βάθος.

Και στις επόμενες εικόνες ο Όθων παρουσιάζεται πάντα ντυμένος με την ελληνική εθνική ενδυμασία να στέκεται μπροστά ή δίπλα από αρχαία ερείπια ως θεματοφύλακας της αρχαίας παράδοσης του ελληνικού έθνους.

Albert Henry Payne, Όθων ο βασιλεύς της Ελλάδος. Γύρω στα 1845.

Edward Villiers Ripingille, Ο Όθων με ελληνική ενδυμασία. 1853. Κατοικία στη Βαμβέργη.

Carl Rahl, Ολόσωμη προσωπογραφία του Όθωνα με ελληνική εθνική ενδυμασία. 1859. Κατοικία στη Βαμβέργη.

Νικηφόρος Λύτρας, Ολόσωμη προσωπογραφία του Όθωνα.

Ο Όθων και η Αμαλία με ελληνικές εθνικές ενδυμασίες ιππεύουν με τη συνοδεία τους ανάμεσα στα αρχαία ελληνικά ερείπια. Μία εξιδανικευμένη εικόνα του πρώτου βασιλικού ζεύγους του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Στα 1862 ο Όθων και η Αμαλία, ύστερα από εξεγέρσεις που εκδηλώθηκαν εναντίον του θρόνου, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα και να καταφύγουν στη Βαυαρία. Ο Όθων και η Αμαλία δεν μπόρεσαν να κερδίσουν τη συμπάθεια του ελληνικού λαού αλλά και των Ελλήνων πολιτικών. Το Σύνταγμα, που ο βασιλιάς παραχώρησε το 1844 στον ελληνικό λαό ύστερα από εξέγερση, δεν τηρήθηκε ποτέ, αλλά αντίθετα παραβιαζόταν συνεχώς.
Στην παρακάτω λιθογραφία απεικονίζεται ο Όθων και η Αμαλία να απομακρύνονται από την Ελλάδα. Η εικόνα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη θερμή υποδοχή που είχε επιφυλαχθεί στον Όθωνα, όταν είχε αποβιβαστεί στο Ναύπλιο πριν τριάντα χρόνια.

Λαϊκή δημοφιλής λιθογραφία που απεικονίζει την απομάκρυνση του Όθωνα από την Ελλάδα το 1862.

Ο Όθων και η Αμαλία κατέφυγαν έκπτωτοι, φτωχοί και ταπεινωμένοι στο Μόναχο όπου το κλίμα της αριστοκρατίας της Βαυαρίας μάλλον δεν ήταν θετικό απέναντί τους. Στο Μόναχο υπήρχαν ήδη δύο βασιλικές αυλές. Η επίσημη αυλή του βασιλιά Μαξιμιλιανού Β´ (σύντομα ο Μαξιμιλιανός θα πεθάνει και θα τον διαδεχθεί στο θρόνο ο γιος του Λουδοβίκος, ανεψιός του Όθωνα), αδελφού του Όθωνα, και η αυλή του πατέρα του Λουδοβίκου που είχε παραιτηθεί από το θρόνο. Η παρουσία μίας τρίτης αυλής ενός έκπτωτου ηγεμόνα που έδειξε ανίκανος να κρατήσει το θρόνο και να δημιουργήσει μία δική του δυναστεία φαίνεται ότι δεν ήταν ευπρόσδεκτη. Τελικά, στο έκπτωτο βασιλικό ζεύγος και στη μικρή ακολουθία των Ελλήνων αυλικών που τους ακολούθησαν στην εξορία θα παραχωρηθούν ως κατοικία τα Ανάκτορα της Βαυαρικής πόλης Βαμβέργης όπου θα εγκατασταθούν το 1863 και θα συνεχίσουν τη ζωή τους προσδοκώντας για κάποιο διάστημα την επιστροφή στην Ελλάδα και στη συνέχεια, χάνοντας κάθε ελπίδα για επιστροφή, αφού στον ελληνικό θρόνο ανέβηκε από το 1864 ένας άλλος ξένος πρίγκιπας, ο Δανός Γεώργιος Γλύξμπουργκ που κυβέρνησε ως βασιλιάς Γεώργιος Α´.

Φωτογραφία του έκπτωτου Όθωνα στο στο Αtelier Albert του Μονάχου γύρω στα 1863. Ο τέως βασιλιάς ποζάρει ντυμένος με την ελληνική εθνική ενδυμασία. Την εποχή αυτή ο Όθων προσδοκούσε ακόμα ότι θα επέστρεφε στην Ελλάδα.