Άννα Αγγελοπούλου: Τα άγια πάθη του Χριστού στη βυζαντινή εικονογραφία

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Τρίτη 10 Απριλίου 2012

Τα άγια πάθη του Χριστού στη βυζαντινή εικονογραφία

Ο Χριστός στο δρόμο του Μαρτυρίου: O Χριστός ελκόμενος

Οι σκηνές που απεικονίζουν το Χριστό στο δρόμο του Μαρτυρίου, στο δρόμο προς το Γολγοθά, είναι ασφαλώς συγκλονιστικές. Οι εικόνες με θέμα το Χριστό να οδηγείται στον τόπο του Μαρτυρίου φέρουν συνήθως τον τίτλο Ο Χριστός Ελκόμενος. Στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας βρίσκεται μία αρκετά φθαρμένη τοιχογραφία που απεικονίζει το Χριστό στο λόφο του Γολγοθά λίγο πριν τη Σταύρωση. Αγαπώ πολύ αυτή την εικόνα-σπάραγμα για τα απαλά χρώματα και για τις αχνές μορφές της...Ο γλυκύτατος Χριστός, σε μεγάλη κλίμακα στα δεξιά της εικόνας, αναμένει με καρτερία τη στιγμή της Σταύρωσης, έχοντας επίγνωση του αμετάκλητου του Μαρτυρίου και της θυσίας του. Στο κέντρο της εικόνας έχει στηθεί ο Σταυρός του Μαρτυρίου, ενώ στα αριστερά σε μικρότερη κλίμακα φαίνεται ένας στρατιώτης να δείχνει προς το Σταυρό και ένας Εβραίος με λευκό κάλυμμα στην κεφαλή. Στο πάνω μέρος διακρίνουμε τον ήλιο και τη σελήνη.

Το θέμα του Χριστού Ελκόμενου, δηλαδή του Χριστού να οδηγείται στη Σταύρωση, εμφανίζεται στις βυζαντινές απεικονίσεις με δύο βασικούς εικονογραφικούς τύπους. Σύμφωνα με τον αρχαιότερο τύπο, ο Χριστός απεικονίζεται στο δρόμο, να τον οδηγούν προς το Γολγοθά. Η παράσταση του Βυζαντινού Μουσείου ανήκει στο νεότερο τύπο, που συναντάται από τον 12ο αιώνα και παριστάνει τον Χριστό να βρίσκεται ήδη στον τόπο της Σταύρωσης και να αναμένει την ύστατη στιγμή του Μαρτυρίου...

Ο Χριστός Ελκόμενος. Τμήμα τοιχογραφίας του δυτικού τοίχου του ναού του Αγ. Νικολάου στις Μαλιγκάτες των Κυθήρων. Τέλη 13ου αιώνα. Μουσείο Βυζαντινό και Χριστιανικό. Αθήνα.

Ο Θεοφάνης ο Κρης, ο κύριος εκπρόσωπος της Κρητικής Σχολής στη βυζαντινή ή μεταβυζαντινή αγιογραφία έχει απεικονίσει το θέμα του Χριστού Ελκόμενου σύμφωνα με τον παλαιότερο τύπο. Απεικονίζει, δηλαδή, το Χριστό στο δρόμο του Μαρτυρίου προς το Γολγοθά. Η προσκόλληση στον παλαιότερο βυζαντινό εικονογραφικό τύπο στη μεταβυζαντινή εποχή (αρχές 16ου αιώνα) δείχνει προφανώς τη στενή σύνδεση της Κρητικής Σχολής με τη βυζαντινή παράδοση και την αφοσίωσή της σε αρχαία χαρακτηριστικά της βυζαντινής εικονογραφίας.