Η ελληνική επανάσταση στη ζωγραφική και την ποίηση. Πρόσφυγες από την Πάργα. .

Πρόσφυγες από την Πάργα

    Παραμονή της εθνικής επετείου σήμερα και καθώς η χώρα συνεχίζει να δέχεται κύματα προσφύγων από τα μικρασιατικά παράλια, θυμήθηκα ένα πίνακα του Ιταλού ζωγράφου Francesco Hayez (1791-1882), ηγετικής μορφής του ιταλικού ρομαντισμού. Ονομάζεται "οι πρόσφυγες της Πάργας" και απεικονίζει μία δραματική σκηνή από την ιστορία της προεπαναστατικής περιόδου. Λίγα χρόνια πριν την επίσημη έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821, τον Απρίλιο του 1819 περίπου 4000 Παργινοί μαζί και Σουλιώτες που είχαν βρει καταφύγιο στην Πάργα μετά την κατάληψη του Σουλίου από τον Αλή Πασά, ανάγκαστηκαν να γίνουν πρόσφυγες στα νησιά του Ιονίου και να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους.

Francesco Hayez, Πρόσφυγες από την Πάργα. 1831. Πινακοθήκη Civica. Brescia. Ο Hayez εμπνεύστηκε από το ποίημα "Ι Profughi di Parga"(Οι Πρόσφυγες της Πάργας) (1820) του Ιταλού Giovanni Berchet, στο οποίο περιγράφεται το δράμα των κατοίκων της Πάργας που επέλεξαν το δρόμο της Προσφυγιάς για να αποφύγουν τις αγριότητες των Τούρκων και των Τουρκαλβανών του Αλή Πασά.  

 Η Πάργα, παραλιακή πόλη της Ηπείρου με αναπτυγμένη τη ναυτιλία, από τις αρχές του 15ου αιώνα βρισκόταν κάτω από την ηγεμονία των Ενετών, αλλά μετά την κατάλυση της ενετικής πολιτείας  από τον Ναπολέοντα, πέρασε στην κατοχή των Γάλλων μαζί με τα νησιά του Ιονίου. Το 1814 παραδόθηκε στους Άγγλους, οι οποίοι την κράτησαν για λίγα χρόνια και στη συνέχεια την παραχώρησαν-την πούλησαν- στους Τούρκους.Για την παράδοση της Πάργας στους Τούρκους κατηγορήθηκε ο Άγγλος αρμοστή των Ιονίων Νήσων Μαίτλαντ. Οι κάτοικοι της Πάργας, επειδή είχαν βοηθήσει τους Σουλιώτες, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να περάσουν απέναντι στα Επτάνησα, για να γλιτώσουν από το εκδικητικό μένος του Αλή Πασά, ο οποίος προσπάθησε πολλές φορές μάταια να καταλάβει το κάστρο της.  

Χαρακτικό του 19ου αιώνα που απεικονίζει την Πάργα με το κάστρο της.

    Οι Παργινοί εγκατέλειψαν την πόλη τους, παίρνοντας μαζί τα ιερά κειμήλια και τις εικόνες των εκκλησιών. Λίγο πριν από την επίσημη παράδοση της πόλης από τους Άγγλους στους Τούρκους, που έγινε στα τέλη του Απριλίου του 1819, ανέσκαψαν τους οικογενειακούς τάφους τους, συγκέντρωσαν τα λείψανα των προγόνων τους στην πλατεία της αγοράς όπου τα έκαψαν, για να τα γλιτώσουν από τη βεβήλωση.

   Ο Διονύσιος Τσόκος (1820-1862), από τους πρώτους σημαντικούς ζωγράφους της μετεπαναστατικής Ελλάδας, απεικονίζει μία σκηνή με θέμα τη φυγή από την Πάργα. 

Διονύσιος Τσόκος, Η φυγή από την Πάργα. Μετά από το 1847. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα. Στη βάρκα με το πανί βλέπουμε στριμωγμένους πρόσφυγες από την Πάργα, γυναίκες με παιδιά, άνδρες νέους και πιο ηλικιωμένους, καθώς και έναν κληρικό.

   Η παράδοση της Πάργας στους Τούρκους και η φυγή των Παργινών εντυπώθηκε στη λαϊκή συλλογική συνείδηση, όπως φαίνεται από το παρακάτω δημοτικό ιστορικό τραγούδι (ιστορικά ονομάζονται τα δημοτικά τραγούδια που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα).

Της Πάργας

Τρία πουλιά απ' την Πρέβεζα διαβήκανε στην Πάργα. Το 'να κοιτάει την ξενιτιά, τ' άλλο τον Aϊ-Γιαννάκη, το τρίτο το κατάμαυρο μοιριολογάει και λέει: «Πάργα, Τουρκιά σε πλάκωσε, Τουρκιά σε τριγυρίζει. Δεν έρχεται για πόλεμο, με προδοσιά σε παίρνει. Βεζίρης δε σ' ενίκησε με τα πολλά τ' ασκέρια. Έφευγαν Τούρκοι σα λαγοί το παργινό τουφέκι, κι οι Λιάπηδες* δεν ήθελαν να 'ρτουν να πολεμήσουν. Είχες λεβέντες σα θεριά, γυναίκες αντρειωμένες, πότρωγαν* βόλια για ψωμί, μπαρούτι για προσφάγι. Τ' άσπρα* πουλήσαν το Χριστό, τ' άσπρα πουλούν και σένα. Πάρτε, μανάδες, τα παιδιά, παπάδες, τους Αγίους. Άστε, λεβέντες, τ' άρματα κι αφήστε το τουφέκι, σκάψτε πλατιά, σκάψτε βαθιά όλα σας τα κιβούρια, και τ' αντρειωμένα κόκαλα ξεθάψτε του γονιού σας. Τούρκους δεν επροσκύνησαν, Τούρκοι μην τα πατήσουν». Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού

Διονύσιος Τσόκος, Η φυγή από την Πάτρα. Μετά από το 1847. Εθνική Πινακοθήκη. Αθήνα. Ο ίδιος πίνακας σε παραλλαγή. Η φυγή με βάρκα από την Πάτρα.

Ο Ανδρέας Κάλβος αφιερώνει μία από τις ωδές του στην Πάργα
.
Οι τελευταίες στροφές από την εβδόμη ωδή "Εις την Πάργαν" του Ανδρέα Κάλβου

...

ιδ'

Σεῖς μόνοι ὁποὺ ἐκλαδεύατε

τὴν Παργινὴν ἐλαίαν,

σεῖς ἀπότον ἀθάνατον

λόγον μόνον ἐτράφητε,

ἐσεῖς ὦ ἀνδρεῖοι.

ιε'

Τὰ συνήθη χωράφια

ἀφίνοντες ἐφύγατε

τὸν ζυγόν, προτιμῶντες

τὴν πικρὰν ξενιτείαν

καὶ τὴν πενίαν.

ιστ' 

Πλήν, τῆς ἐπιστροφῆς

ἐχάραξεν ἡ ἡμέρα.

Πάντοτε οἱ ἐπουράνιοι

μεγαλόθυμον γένος

ὑπερασπίζουν. 

ιζ´.

Ἐκεῖ ὁποὺ ἐκαύσατε,

(ἑλληνικὴ φροντίδα!)

τῶν προγόνων τὰ λείψανα,

πάλιν ἡ πρόνοοι χεῖρες

ἐκεῖ σᾶς φέρνουν. 

 Σύγχρονη φωτογραφία με βάρκα πλήρης προσφύγων στα ελληνικά νησιά. Η εικόνα θυμίζει τους παραπάνω πίνακες του 19ου αιώνα.

Βλ.  http://www.tovima.gr/society/article/?aid=749616

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/andreas_kalbos_wdai.htm
http://www.wga.hu/html_m/h/hayez/2hayez.html
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C113/351/2365,8988/index01_02.html
http://www.wikiart.org/en/francesco-hayez/the-refugees-of-parga-1831
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?artist_id=4318
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?sel=1&artwork_id=64519