Οι Απόκριες στην ποίηση και τη ζωγραφική.Ποιήματα του Γιάννη Σκαρίμπα και πίνακες του Konstantin Somov

Πιερρότοι, Αρλεκίνοι. Κολομπίνες. Μαρκησίες.

Πίνακες του Konstantin Somov και ποιήματα του Γιάννη Σκαρίμπα

  Τελευταία Κυριακή της Αποκριάς σήμερα. Φυσάει δυνατά στην πόλη που βρίσκομαι...Υποτίθεται ότι η ατμόσφαιρα πρέπει να είναι εορταστική, πανηγυρική... Μασκαρεμένοι καρναβαλιστές "ξεφαντώνουν" στους δρόμους ή δείχνουν να "ξεφαντώνουν". 

  Όλη τη μέρα αναζητώ "καρναβαλικές" εικόνες του Ρώσου ζωγράφου, σκιτσογράφου και εικονογράφου Konstantin Andreyevich Somov (1868-1939). Θεατρικές φιγούρες της Commedia dell' Arte, πιερρότοι, αρλεκίνοι -κυρίως αρλεκίνοι-κολομπίνες-κυριαρχούν σε μεγάλο αριθμό έργων του.

Σκέφτομαι ότι κάποτε οι στολές του πιερρότου, του αρλεκίνου και της κολομπίνας ήταν συνηθισμένες αποκριάτικες μεταμφιέσεις. Σπάνια πια συναντάμε μεταμφιεσμένους/ες σε πιερρότους και αρλεκίνους και ακόμα πιο σπάνια σε κολομπίνες.

   Ο Somov από τη δεκαετία του 1910 άρχισε να ζωγραφίζει πίνακες με σκηνές που κυρίως πρωταγωνιστούσε ο αρλεκίνος. Το έργο του είναι εμπνευσμένο από τους Γάλλους ροκοκό ζωγράφους του 18ου αιώνα, Watteau και Fragonard. Οι "νεοροκοκό" αρτ νουβό σκηνές, όμως, του Somov, δεν είναι μόνο χαριτωμένες και κομψές...Συχνά χαρακτηρίζονται από αλλόκοτη μυστηριώδη, σχεδόν γκροτέσκο ατμόσφαιρα. Ο Ρώσος καλλιτέχνης, ο οποίος καταγόταν από πλούσια οικογένεια φιλότεχνων  της Αγ. Πετρούπολης, ανήκε στον κύκλο του περιοδικού "Ο κόσμος της τέχνης" που  εκδιδόταν στη Μόσχα και εξέφραζε τις θέσεις της ρωσικής πρωτοπορίας στην τέχνη.

Konstantin Somov, Καρναβάλι. 1914.

   Η "ματιά" του Somov συχνά γίνεται καυστική, ειρωνική, σκοτεινή. Οι "καρναβαλικές"μορφές και σκηνές είναι εξωρεαλιστικές, απόκοσμες, συμβολικές...Γιατί σκηνές καρναβαλιού ζούμε καθημερινά και πίσω από μάσκες κρύβονται πολλοί...

Konstantin Somov, Αρλεκίνος και θάνατος. 1910. Ποιος κοροϊδεύει ποιον;

Konstantin Somov, Η κυρία και ο πιερρότος. 1910. Ιδιωτική Συλλογή. Πυροτεχνήματα φωτίζουν τον ουρανό.

Oι μυστηριώδεις "καρναβαλικές" εικόνες του Somov μου θύμισαν τον ιδιαίτερο ποιητικό λόγο του Γιάννη Σκαρίμπα. Στη Χαλκίδα φυσάει ο νότος, λέει το παρακάτω ποίημα, αλλά θα μπορούσε να μιλάει και για μία οποιαδήποτε άλλη πόλη που φυσάει ο βορράς...

Γιάννης Σκαρίμπας, Χαλκίδα

Νάν' σπασμένοι οι δρόμοι, νά φυσάει ο νότος κι εγώ καταμονάχος καί νά λέω: τί πόλη! νά μήν ξέρω άν είμαι –μέσα στήν ασβόλη– ένας λυπημένος πιερότος! Φύσαε –είπα– ο νότος κι έλεγα: Η Χαλκίδα, ώ Χαλκίδα –πόλη (έλεγα) καί φέτος ήμουν –στ' όνειρό μου είδα– Περικλέτος, πάλι Περικλέτος ήμουν –είδα… Έτσι έλεγα! Ήσαν μάταιοι μου οι κόποι πάν' σέ ξύλο κούφιο, πρόστυχο, ανάρια, Ως θερία, ως δέντρα –αναγλυμένοι– ως ψάρια τά όνειρά μου (μούμιες) κι οι ανθρώποι. Τώρα; Πόλη, τρέμω τά γητέματά σου κι είμαι ακόμα ωραίος σάν τό Μάη μήνα, κρίμα, λέω, θλιμμένη νάσαι κολομπίνα καί νά κλαίω εγώ στά γόνατά σου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Έτσι νάν' σπασμένοι, νά φυσά απ' τό νότο καί μέ πίλο κλόουν νά γελάς, Χαλκίδα: Άχ, νεκρόν στό χώμα –νά φωνάζεις– είδα έναν μου ακόμη πιερότο! . . . από τη συλλογή ΟΥΛΑΛΟΥΜ 1936 Konstantin Somov, Η χαριτωμένη γλώσσα της κολομπίνας. 1915.

Konstantin Somov, Ιταλική Commedia. 1914.

Konstantin Somov, Ιταλική Commedia. 1914.

Ιδιαίτερα καυστική η "φωνή" του ποιητικού υποκειμένου του παρακάτω ποιήματος του Γιάννη Σκαρίμπα.  Οι "Εαυτούληδες" θα μπορούσαν να ήταν οι μασκαρεμένες μορφές του Somov. Γιάννης Σκαρίμπας, Εαυτούληδες

Ως ωραία ήταν μου απόψε η λύπη, ήρθαν όλα σιωπηλά χωρίς πάθη και με ήβραν —χωρίς κανέν' να μου λείπει— τα λάθη. Κι ως τα γνώρισα όλα-μου γύρω — μπραμ-πάφες όλα κράταγαν, τρουμπέτες και βιόλες —ΕΑΥΤΟΥΛΗΔΕΣ που με βλέπαν, oι γκάφες- μου όλες. A!... τι θίασος λίγον τι από αλήτες μουζικάντες μεθυσμένους και φάλτσους, έτσι ως έμοιαζαν — με πρισμένες τις μύτες— παλιάτσους. Και τι έμπνευση να μου δώσουν τη βέργα μπρος σε τρίποδα με κάντα μυστήρια, όπου γράφονταν τ' αποτυχημένα-μου έργα —εμβατήρια! Α... τι έμπνευση!... Μαιτρ του φάλτσου 'γώ πάντα, με τη βέργα-μου τώρα ψηλά —λέω— με τρόμους νά, με δαύτη-μου να παρελάσω τη μπάντα στούς δρόμους. Kι ως πισώκωλα θα παγαίνω πατώντας, μες σε κόρνα θα τα βροντούν και σαντούρια οι παλιάτσοί-μου — στον αέρα πηδώντας — τα θούρια...                                                                        από τη συλλογή Εαυτούληδες 1950

Konstantin Somov, Μασκαράτα. 1926.

Konstantin Somov, Η κυρία και ο αρλεκίνος. 1912. Πινακοθήκη Tretyakov. Μόσχα. Στο βάθος διακρίνουμε ένα ακόμα ζευγάρι. Ξεχωρίζει η λευκή στολή του πιερρότου.

Konstantin Somov, Αρλεκίνος Ερωτευμένος. 1912.

Τα περισσότερα έργα του Somov βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές και σήμερα στις δημοπρασίες έργων τέχνης πωλούνται σε πολύ υψηλές τιμές. Μετά τη ρωσική επανάσταση ο Ρώσος ζωγράφος, όπως και άλλοι καλλιτέχνες, έφυγε για τη Δύση. Σταμάτησε στο Παρίσι, στη συνέχεια ταξίδεψε στις ΗΠΑ όπου δεν μπόρεσε να προσαρμοσθεί , και τελικά επέστρεψε στη Γαλλία και εγκαταστάθηκε οριστικά στη γαλλική πρωτεύουσα.

Konstantin Somov, Η κυρία και ο αρλεκίνος. 1926.

Konstantin Somov, Μαρκησία και αρλεκίνος. Εικόνα από το βιβλίο της Μαρκησίας. 1918.

Konstantin Somov, Μαρκησία και πιερρότος. Εικόνα από το βιβλίο της Μαρκησίας. 1918.

Γιάννης Σκαρίμπας, Στάδιον δόξης

Ως ανύποπτος καθόμαν, ήρθαν όλα μι' αντάρα
οι ήρωές-μου κι οι στίχοι-μου — φιόρα-μου όλα πλατύφυλλα —,
κάθε μια της ζωής-μου ήταν — κει — στραβομάρα,
κάθε γκάφα-μου ή τύφ-λα...

Κι ως αρπώντας με μ' έβγαλαν σηκωτόν απ' την πόλη
(με καμπούρες κι αλλήθωροι — με στραβή άλλα αρίδα).
όλα εκεί με τριγύρισαν και με δείξαν — χαχόλοι —
κει βαθιά, τη Χαλκίδα:
... Βλέπεις μαιτρ —μου φωνάξανε— τη Χαλκίδα την είδες
όπου συ μες στα φάλτσα-σου μόνον, ήξερες ν' άρχεις;
Νά τα έργα-σου, οι πόθοι-σου — όλοι εμείς — φασουλήδες,
νά και συ θιασάρχης!...
Τι ντεκόρ ανισόρροπο που με μύτη γελοία
μαιτρ μπεκρής το σκεδίαζε στό 'να πόδι να στέκει.
ήταν κει, λες και χτίστηκε με γλαρή κιμωλία,
όρθιο η πόλη λελέκι...
Κι ω Θεέ-μου, τι θίασος, τι λερή συνοδεία
εαυτούληδων (τούτοι-μου), να μοιράσουν σαν λύκοι
μεταξύ-τους — για ρόλους-των — κάθε μια-μου αηδία,
κάθε τι ρεζιλίκι..
Κι είμαι γω θιασάρχης-τους; Αλς κουρσούμ τώρα εξώλης
και προώλης-τους (τέλειος να μαθαίνω τους ρούμπες),
νά μ' αυτούς τους παλιάτσους-μου θα κινήσω στις πόλεις
με κραυγές και με τούμπες!...

Κι ως στα πάλκα η φάτσα-μου γελαστή θα προβαίνει
(αχ, κι η πρόγκα — τι δόξα-μου!.,. — σ' ουρανούς θα με σύρει)
η Χαλκίδα εκεί πισω-μου θα φαντάζει χτισμένη
σαν από —τεμπεσίρι...

συλλογή Εαυτούληδες 1950

Konstantin Somov, Η κουρτίνα του ανοιχτού θεάτρου της Μόσχας. 1913. Διακρίνεται η μορφή του Αρλεκίνου.

Konstantin Somov, Η κουρτίνα του ανοιχτού θεάτρου της Μόσχας. 1913.

Konstantin Somov, Ζευγάρι με μάσκες στο καρναβάλι. 1930.

Γιάννης Σκαρίμπας, Το βαλς χωρίς ντάμα

ΩΡΑΙΑ διασκεδάσαμε, κυρία, στο σπίτι

(συνέχεια στης νύχτας τα’ αμίλητα μάκρη)

με τουτ’ τη λίγον τι βαμμένη μου μύτη

στην άκρη

Εγώ, μπρος στο φίνο σου χαμογέλιο

Κι εσύ μπρος σ’ αυτό το άναυδο φρύδι,

Περίεργο επαίξαμε – οι δυο μας- και τέλειο

Παιγνίδι.

Στα μούτρα μου απόμεινε ύστερα χρώμα

Βαθύ ροζ απ’ τα χείλη σου, Μα εμένα, Κυρία

Σε κυττάνε ακίνητο το μπλάβο μου όμμα

Και κρύα..

Ω νάχα κι εγώ μεσ’ στο στήθος καρδίτσα

(και όχι, για να κρούω τις φούχτες, μια σούστα)

αχ πως θα στην έπιανα καρφίτσα- καρφίτσα

τη φούστα.

Και πως, τα μαλλάκια σου μπούκλα τη μπούκλα

Ωραία θα στάφιαχνα –με κόπτσες και τέλια-

Σε στυλ Πομπαδούρ να σ’ είχα μια κούκλα

Μου τέλεια.

Μα εγώ στης πνοής σου για να φτάσω το μύρο,

Των ποδιών μου πατώ – στο κενό – στις μυτίτσες

Και αχ στην κλωστή μου πόσες φέρνω τριγύρω

Βολτίτσες.

Θεέ μου, θα κλάψω! Στροφές χωρίς ντάμες

- με τέζα τα χέρια μου- με σφάζει μια ζήλεια

στον αέρα να φέρνω, και νάχω παλάμες

δυο ζύλια..

Konstantin Somov, Ερωτική καταδίωξη. 1935.

 α) Για τα ποιήματα του Σκαρίμπα, βλ. εδώ

β) Για τα ποιήματα του Σκαρίμπα, βλ. εδώ
γ) Για τα ποιήματα του Σκαρίμπα, βλ. εδώ

http://www.chronosmag.eu/index.php/s-fls-clownerie-spl.html

Για τους πίνακες του Somov, βλ.

http://www.tretyakovgallery.ru/en/collection/_show/author/_id/117

 http://www.christies.com/lotfinder/paintings/konstantin-andreevich-somov-the-romantic-pursuit-5002540-details.aspx

http://www.the-athenaeum.org/art/list.php?m=a&s=tu&aid=4470

http://en.gallerix.ru/album/Somov

http://petroart.ru/en/art/s/somov/art1.php

http://www.artnet.com/artists/konstantin-andreevich-somov/past-auction-results