Σπίτια στο όνειρο. Πίνακες του Μιχάλη Οικονόμου και ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη και του Γιώργου Σεφέρη

Ταξιδεύοντας με τα "σπίτια που ονειρεύονται" του Μιχάλη Οικονόμου

   Εδώ και καιρό θέλω να κάνω αυτή την ανάρτηση και να σας καλέσω να ταξιδέψουμε στο όνειρο μαζί με τα ελληνικά "σπίτια που ονειρεύονται" του Μιχάλη Οικονόμου, ενός ζωγράφου της νεότερης ελληνικής τέχνης, το έργο του οποίου αγαπώ πολύ, αν και δεν σας το έχω παρουσιάσει ακόμα…ίσως, γιατί τις εικόνες που αγαπάμε πολύ, τις κρατάμε καλά "κρυμμένες", για να τις ανακαλέσουμε στις δύσκολες στιγμές για να μας δώσουν δύναμη και κουράγιο.

  Ο Μιχάλης Οικονόμου (1844-1933) πήρε μαθήματα ζωγραφικής από τα νεανικά του χρόνια κοντά στον μεγάλο Έλληνα ζωγράφο Κωνσταντίνο Βολανάκη. Το 1906 έφυγε στο Παρίσι για να σπουδάσει όχι ζωγραφική αλλά ναυπηγική. Στη γαλλική πρωτεύουσα, όμως,  όπου παρέμεινε ως το 1926, δεν μπορούσε να μην έρθει σε επαφή με τα καλλιτεχνικά κινήματα και ρεύματα, με τα έργα ζωγραφικής γνωστών μουσείων και εκθέσεων και με τους ίδιους τους δημιουργούς τους. Το αποτέλεσμα ήταν να στραφεί για σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών και να αφιερωθεί στη ζωγραφική. Το έργο του προκάλεσε από την αρχή ενδιαφέρον και εξέθεσε σε διάφορες ομαδικές και ατομικές εκθέσεις στο Παρίσι, το Λονδίνο και την Αθήνα.
   Ζωγράφιζε συνήθως τοπία και κυρίως μοναχικά, απομονωμένα, μάλλον φτωχικά ή και ερειπωμένα σπίτια που βρίσκονται χτισμένα στην άκρη της θάλασσας ή λίμνης, καθρεφτίζονται στα νερά και φωτίζονται από τον ήλιο. Τα αχνά χρώματα και οι φωτοσκιάσεις δημιουργούν ονειρική, ποιητική ατμόσφαιρα, μία αίσθηση απόκοσμης γαλήνης, που μαγεύει και γοητεύει τον θεατή. Τον θεώρησαν ιμπρεσιονιστή και ασφαλώς αξιοποιεί τα διδάγματα του ιμπρεσιονισμού, το έργο του όμως κινείται πέρα από τον υπαιθρισμό του ιμπρεσιονισμού, είναι πραγματικά ιδιότυπο και κινείται συχνά στο χώρο του συμβολισμού. Τα σπίτια του είναι άυλες οπτασίες που δίνουν την εντύπωση ότι κινούνται στην αχλύ, αιωρούνται, "ταξιδεύουν" στο χωροχρόνο. Το δυνατό, σκληρό χρώμα του καλοκαιρινού ελληνικού ήλιου γίνεται απαλό, "μαλακώνει", "χρυσίζει", το επίσης σκληρό λευκό, δεν είναι εκτυφλωτικό αλλά γλυκό, απόκοσμα ονειρικό. Πρόκειται ασφαλώς για απεικονίσεις των κινήσεων της ψυχής, απεικάσματα του ψυχικού κόσμου ενός ευαίσθητου καλλιτέχνη που κατέληξε στο Δρομοκαΐτειο όπου και πέθανε.

   Θα ξεκινήσω με ένα από τα πιο αγαπημένα μου σπίτια. Το σπίτι με την "κόκκινη τέντα". Οι γραμμές του σπιτιού κινούνται χορευτικά, ρέουν, χύνονται προς την παραλία και τη θάλασσα. Η κόκκινη τρυπημένη τέντα ανεμίζει και καθρεφτίζεται στο νερό. Μία γυναικεία μορφή ενώνεται με το σπίτι, γίνεται ένα μαζί του...

Μιχάλης Οικονόμου, Η κόκκινη τέντα. 1925-1927. Εθνική Πινακοθήκη.

   Ακόμα ένα σπίτι με κόκκινη τέντα μπροστά στο ρευστό γυμνό κορμό ενός δέντρου. Δύο μορφές διακρίνονται…

Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτι με κόκκινη τέντα. Δημοτικό Μουσείο Λάρισας. Συλλογή Κατσίγρα.

    Η κόκκινη τέντα φωτίζει ακόμα ένα σπίτι, ένα παραθαλάσσιο σπίτι ψαρά. Ρούχα κρέμονται κάτω από την τέντα.

Μιχάλης Οικονόμου, Το σπίτι του ψαρά. Εθνική Πινακοθήκη.

   Ένα ακόμα ρευστό σπίτι που καθρεφτίζεται στα νερά…στην άκρη μια γυναικεία μορφή απλώνει τα λευκά ρούχα.

Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτια με νερά. 1926-1927. Συλλογή Εμφιετζόγλου.

    Στους παρακάτω πίνακες βλέπουμε μοναχικά "ονειρικά" σπίτια στην ακροθαλασσιά. Είναι το ίδιο αγαπημένο θέμα του καλλιτέχνη σε παραλλαγή.

Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτι με βάρκα. 1920-1926. Εθνική Πινακοθήκη.

Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτι που ονειρεύεται. 1929-1930. Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ. Χρυσαφένιο χρώμα περιβάλλει το τοπίο. Σπιτάκι και βαρκούλα καθρεφτίζονται στο νερό.

"Το σπίτι που ονειρεύεται"! Τα σπίτια του Οικονόμου αποκτούν ανθρώπινη υπόσταση, προσωποποιούνται…και ως άνθρωποι βρίσκονται σε περισυλλογή,  ρεμβάζουν, ονειρεύονται, αναπολούν, νοσταλγούν…είναι η απεικόνιση μίας ψυχής που ξεχειλίζει από ανείπωτη γλυκιά θλίψη...

Μιχάλης Οικονόμου, Ψαράδικο στην παραλία. 1929-1930. Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ.

Κ. Καρυωτάκη, {Ένα σπιτάκι απόμερο}

Ένα σπιτάκι απόμερο, στο δείλι, στον ελαιώνα, μια καμαρούλα φτωχική, μια βαθιά πολυθρόνα, μια κόρη που στοχαστικά τον ουρανό κοιτάει, ω, μια ζωή που χάνεται και με τον ήλιο πάει!Από τη συλλογή "Ελεγεία και σάτιρες"

Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτι στην Ύδρα. 1928-1931. Εθνική Πινακοθήκη. Μία γυναικεία αιθέρια μορφή ανεβαίνει τις σκάλες. Το παράθυρο του σπιτιού φαίνεται έτοιμο να "δακρύσει". Η κόκκινη βαρκούλα καθρεφτίζεται στη θάλασσα.

Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτι στη θάλασσα. 1927. Ιδιωτική Συλλογή.

Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτια με βάρκα. Ιδιωτική Συλλογή,

Γιώργου Σεφέρη, Το σπίτι κοντά στη θάλασσα

Τὰ σπίτια ποὺ εἶχα μου τὰ πῆραν. Ἔτυχε

νά᾿ ναι τὰ χρόνια δίσεχτα πόλεμοι χαλασμοὶ ξενιτεμοὶ

κάποτε ὁ κυνηγὸς βρίσκει τὰ διαβατάρικα πουλιὰ

κάποτε δὲν τὰ βρίσκει- τὸ κυνήγι

ἦταν καλὸ στὰ χρόνια μου, πῆραν πολλοὺς τὰ σκάγια-

οἱ ἄλλοι γυρίζουν ἢ τρελαίνουνται στὰ καταφύγια.

Μὴ μοῦ μιλᾶς γιὰ τ᾿ ἀηδόνι μήτε γιὰ τὸν κορυδαλλὸ

μήτε γιὰ τὴ μικρούλα σουσουράδα

ποὺ γράφει νούμερα στὸ φῶς μὲ τὴν οὐρά της-

δὲν ξέρω πολλὰ πράγματα ἀπὸ σπίτια

ξέρω πὼς ἔχουν τὴ φυλή τους, τίποτε ἄλλο.

Καινούργια στὴν ἀρχή, σὰν τὰ μωρὰ

ποὺ παίζουν στὰ περβόλια μὲ τὰ κρόσσια τοῦ ἥλιου,

κεντοῦν παράθροφυλλα χρωματιστὰ καὶ πόρτες

γυαλιστερὲς πάνω στὴ μέρα-

ὅταν τελειώσει ὁ ἀρχιτέκτονας ἀλλάζουν,

ζαρώνουν ἢ χαμογελοῦν ἢ ἀκόμη πεισματώνουν

μ᾿ ἐκείνους ποὺ ἔμειναν μ᾿ ἐκείνους ποὺ ἔφυγαν

μ᾿ ἄλλους ποὺ θὰ γυρίζανε ἂν μποροῦσαν

ἢ ποὺ χάθηκαν, τώρα ποὺ ἔγινε

ὁ κόσμος ἕνα ἀπέραντο ξενοδοχεῖο.

Δὲν ξέρω πολλὰ πράγματα ἀπὸ σπίτια,

θυμᾶμαι τὴ χαρά τους καὶ τὴ λύπη τους

καμιὰ φορά, σὰ σταματήσω-

ἀκόμη

καμιὰ φορά, κοντὰ στὴ θάλασσα, σὲ κάμαρες γυμνὲς

μ᾿ ἕνα κρεβάτι σιδερένιο χωρὶς τίποτε δικό μου

κοιτάζοντας τὴ βραδινὴν ἀράχνη συλλογιέμαι

πὼς κάποιος ἑτοιμάζεται νὰ ῾ρθεῖ, πὼς τὸν στολίζουν

μ᾿ ἄσπρα καὶ μαῦρα ροῦχα μὲ πολύχρωμα κοσμήματα

καὶ γύρω του μιλοῦν σιγὰ σεβάσμιες δέσποινες

γκρίζα μαλλιὰ καὶ σκοτεινὲς δαντέλες,

πὼς ἑτοιμάζεται νὰ ᾿ ρθει νὰ μ᾿ ἀποχαιρετήσει-

ἤ, μιὰ γυναίκα ἐλικοβλέφαρη βαθύζωνη

γυρίζοντας ἀπὸ λιμάνια μεσημβρινά,

Σμύρνη Ρόδο Συρακοῦσες Ἀλεξάντρεια,

ἀπὸ κλειστὲς πολιτεῖες σὰν τὰ ζεστὰ παράθυροφυλλα,

μὲ ἀρώματα χρυσῶν καρπῶν καὶ βότανα,

πὼς ἀνεβαίνει τὰ σκαλιὰ χωρὶς νὰ βλέπει

ἐκείνους ποὺ κοιμήθηκαν κάτω ἀπ᾿ τὴ σκάλα.

Ξέρεις τὰ σπίτια πεισματώνουν εὔκολα, σὰν τὰ γυμνώσεις.
Από την "Κίχλη"

Μιχάλης Οικονόμου, Σπιτάκι στη θάλασσα. Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας. Συλλογή Κατσίγρα. Το σπίτι μοιάζει με καράβι στη θάλασσα. Μία γυναικεία φιγούρα "ανεμίζεται"…

Το γαλανό χρώμα του Αιγαίου κυριαρχεί…

Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτι στη θάλασσα. Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας. Συλλογή Κατσίγρα.

Μιχάλης Οικονόμου, Φτωχόσπιτο. Εθνική Πινακοθήκη.

Μιχάλης Οικονόμου, Βρεττάνη. 1924. Εθνική Πινακοθήκη. Ο Οικονόμου έχει ζωγραφίσει και πολλά τοπία με μοναχικά σπίτια στη Ν. Γαλλία.

 Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτια στη λίμνη. Δημοτικό Μουσείο Λάρισας. Μουσείο Κατσίγρα.

Μιχάλης Οικονόμου, Σπίτι στη λίμνη. Δημοτικό Μουσείο Λάρισας. Μουσείο Κατσίγρα.

http://www.nationalgallery.gr/site/content.php?artist_id=4285&sel=352

www.larissa-katsigras-gallery.gr/gallery/el/artist/oikonomou-mixalis
Μιχάλης_Οικονόμου#/media/File:Economou_michael_houses_on_water_1926-27.jpeg
http://averoffmuseum.gr/site/content.php?setlocale=1&sel=125&elemid=93
veroffmuseum.gr/site/content.php?setlocale=1&sel=125&elemid=94
http://www.eikastikon.gr/zografiki/oikonomou.html
https://paletaart.wordpress.com/2012/07/04/οικονόμου-μιχαήλ-michail-oikonomou-1888-1933/
http://www.invaluable.com/auction-lot/michalis-economou-greek-1888-1933-104-c-vdp270h417
https://www.bonhams.com/auctions/19963/lot/22/

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/george_seferis/kixlh.htm
http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kwstas_karywtakhs/03_index.htm
http://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=6&text_id=1044