Παλιές Φωτογραφίες από τη Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20ού αιώνα: οι γυναίκες της Θεσσαλονίκης

Φωτογραφίες από τη Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20ού αιώνα: "φωτογραφίζοντας" ένα κείμενο του John Foster Fraser

   Ο John Foster Fraser (1860-1936), Σκωτσέζος δημοσιογράφος, συγγραφέας και πάνω από όλα φανατικός ταξιδευτής (το 1896 έκανε το γύρο του κόσμου σε 776 ημέρες, ταξιδεύοντας το μεγαλύτερο διάστημα με ποδηλάτο συντροφιά με δύο συντρόφους του)  βρέθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στα Βαλκάνια. Μεταφέρω παρακάτω κάποιες από τις ενδιαφέρουσες "εικόνες" για τον πληθυσμό, κυρίως τις γυναίκες της  Θεσσαλονίκης,  που ο Fraser αποτύπωσε στο βιβλίο του "Εικόνες από τα Βαλκάνια". Το κείμενό του ταιριάζει εντυπωσιακά, θα έλεγα, με τις φωτογραφίες και τις καρτ ποστάλ του αρχείου του Δήμου Θεσσαλονίκης.

"...Η Θεσσαλονίκη έχει τις αντιθέσεις της. Κοντά στην προκυμαία όπου βρίσκονται τα μεγάλα ξενοδοχεία και βουλεβάρτα, πίνουν ηδύποτα και κυκλοφορούν ιππήλατα τραμ, υπάρχει μια αίσθηση Ευρώπης."

Η Παραλία-προκυμαία του κέντρου της Θεσσαλονίκης από την πλευρά της θάλασσας.

 Η προκυμαία με τη Λεωφόρο Νίκης της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ού αιώνα. Διακρίνεται το ιππήλατο τραμ.

Επιχρωματισμένη καρτ ποστάλ με τη Λεωφόρο Νίκης. Διακρίνονται οι άμαξες και στο βάθος το κτίριο με τη στέγη-πύργο είναι το γνωστό ξενοδοχείο Σπλέντιντ.

Ο Λευκός Πύργος πριν το 1904. 

"Στο εσωτερικό της πόλης οι δρόμοι στενεύουν και είναι σκεπαστοί. Τα παζάρια είναι σκοτεινά, ανατολίτικα και δύσοσμα, όσο πιο ανατολίτικα τόσο πιο δύσοσμα. Αυτό είναι το άρωμα της Ανατολής. Σε ένα τμήμα της Θεσσαλονίκης μπορείς να απολαύσεις ένα ωραίο γαλλικό γεύμα. Αν πηδήξεις σ' ένα τραμ, μέσα σε πέντε λεπτά βρίσκεσαι σε άλλη χώρα όπου δεν υπάρχουν καρέκλες και τραπέζια, ούτε τίποτα άλλο, παρά μόνον ψάθες, τούρκικο φαγητό και ο βαρύς αποχαυνωτικός καπνός των μουσουλμάνων με τα τουρμπάνια, που καπνίζουν ναργιλέδες".

Τουρκικό καφενείο της Θεσσαλονίκης.

Κεντρική Αγορά της Θεσσαλονίκης.

Η Αγορά Καπάνι στη Θεσσαλονίκη.

Γειτονιά στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης.

 Γειτονιά στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης

Μουσουλμάνες γυναίκες σε δρόμο της Άνω Πόλης της Θεσσαλονίκης.

"Ο πληθυσμός είναι ανάμεικτος. Όταν ξεπεράσεις τις πτωχότερες τάξεις, η περιβολή από μόνη της δε σε βοηθά να καταλάβεις την εθνικότητα. Όλοι μιλούν ελληνικά και οι περισσότεροι γνωρίζουν τουρκικά. Πρέπει όμως να προσέξεις τα χαρακτηριστικά, το μάτι, το περπάτημα, τους τρόπους εν γένει για να ξεχωρίσεις κατά πόσον ο άνθρωπος που κοιτάζεις είναι Τούρκος, Έλληνας, Αρμένιος, Βούλγαρος ή Εβραίος...".

Γειτονιά της Θεσσαλονίκης.

"...Οι όμορφες γυναίκες είναι Ελληνίδες. Είναι ψηλές, περπατούν με χάρη όταν είναι νέες, ντύνονται άψογα σύμφωνα με την παριζιάνικη μόδα και είναι γοητευτικές και διασκεδαστικές την ώρα του δειλινού, όταν μαζεύονται όλοι στους μικρούς παραθαλάσσιους κήπους για να ακούσουν αδιάφορη μουσική και να πιούνε άνοστη μπύρα".

Το καφέ του Λευκού Πύργου. Δίπλα στο Λευκό Πύργο, που δε διακρίνεται στη φωτογραφία, υπήρχε το πιο κοσμοπολίτικο κέντρο της Θεσσαλονίκης, το οποίο ήταν καφέ, ζαχαροπλαστείο και εστιατόρειο με μουσική. Βλέπουμε τα τραπεζάκιά του δίπλα στη θάλασσα.

O παραθαλάσσιος κήπος του Λευκού Πύργου. Διακρίνονται τα τραπεζάκια.

Παραθαλάσσιο καφενείο και ζυθοπωλείο της Θεσσαλονίκης.

Ελληνίδες κυρίες προβάρουν παπούτσια σε υποδηματοποιείο της Θεσσαλονίκης.

 Ελληνίδα της Θεσσαλονίκης με εθνική ενδυμασία.

Ελληνίδα της περιοχής της Θεσσαλονίκης με εθνική ενδυμασία.

Ελληνίδα της περιοχής της Θεσσαλονίκης με εθνική ενδυμασία.

"Οι γεροδεμένες γυναίκες με τα μεγάλα κόκκαλα, τα αδρά χαρακτηριστικά και τα κόκκινα πουκάμισα είναι Βουλγάρες".

Βουλγάρες χωρικές της περιοχής Θεσσαλονίκης

"...Η ενδυμασία που φορούν οι Εβραίες είναι χαρακτηριστική της Θεσσαλονίκης. Πριν από τρεις ή τέσσερις αιώνες μεγάλη πλήθη Εβραίων διώχθηκαν από την Ισπανία. Πολλοί ήρθαν στη Θεσσαλονίκη. Τώρα, ενώ η μόδα των ενδυμάτων έχει αλλάξει σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι Εβραίες της Θεσσαλονίκης-όταν περνούν την ηλικία που ο συρμός της προσελκύει-φορούν ακριβώς το ίδιο φόρεμα που φοριόταν στην Ισπανία πριν από την εκδίωξη. Από μητέρα σε κόρη μέσω πολλών γενεών έχει μεταβιβαστεί το ύφος αυτής της γραφικής ενδυμασίας, σύμβολο και αναμνηστικό για το πώς οι Εβραίοι κυνηγήθηκαν από τους χριστιανούς, πριν βρουν καταφύγιο σε μουσουλμανική χώρα..."

Οικογένεια Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

 Εβραίες της Θεσσαλονίκης με μουσικά όργανα.

Εβραία της Θεσσαλονίκης.

"...Έπειτα υπάρχουν οι τουρκομουσουλμάνες κυρίες, οι οποίες ποτέ δεν εμφανίζονται στο δρόμο, εκτός αν είναι τυλιγμένες σε απλές μαύρες ή γαλάζιες ρόμπες κι έχουν τα πρόσωπά τους καλυμμένα. Ποτέ δεν περπατούν με τους συζύγους τους, ποτέ δεν κάθονται στους κήπους να ακούσουν κάποια ορχήστρα. Μένουν στο χαρέμι και δεν έχουν κανένα άνδρα να μιλήσουν εκτός από το σύζυγό τους. Μου είπαν ότι οι μουσουλμάνες κυρίες ζηλεύουν λυσσαλέα τις χριστιανές και τις Εβραίες αδελφές τους, οι οποίες μπορούν να γευματίζουν με φίλους του άλλου φύλου, πηγαίνουν βόλτα με την άμαξα και επισκέπτονται τα café chantant το βράδυ..."

Οθωμανή κυρία της Θεσσαλονίκης

Τουρκάλα καλλονή της Θεσσαλονίκης στο σπίτι της.

"...Μια άλλη τάξη γυναικών που διαφέρουν όχι μόνο ως προς την ενδυμασία, αλλά και την κάστα και συνιστούν ιδιοτυπία της Θεσσαλονίκης είναι οι γυναίκες των ντονμέδων...Έχουν πρόσωπο ωχρό και στοχαστικό, λεπτό σαν αλάβαστρο. Τα μάτια τους είναι μεγάλα, σκοτεινά και ονειροπόλα. Είναι ψηλές, όμορφες και νωθρές. Ο τρόπος με τον οποίο συμβιβάζουν την ενδυματολογική αυστηρότητα, στην οποία είναι υποχρεωμένες ως μουσουλμάνες, με τη χαρακτηριστική αγάπη των Εβραίων γυναικών για το περίτεχνο είναι επινοητικός. Πάντοτε φορούν μαύρα και το κάλυμμα της κεφαλής τους είναι ένα λεπτό σάλι. Αλλά η γραμμή και ο στολισμός των ενδυμάτων είναι εξαίσιος το κάλυμμα της κεφαλής τακτοποιημένο με καλαισθησία τα μπράτσα γυμνά...".

Τουρκάλα της Θεσσαλονίκης.

Αριστοκράτισσα κυρία Οθωμανή Τουρκάλα της Θεσσαλονίκης.

Χορεύτρια οριεντάλ στη Θεσσαλονίκη.

"Πολλές δουλειές κλείνονται στα καφενεία. Αν θέλεις να βρεις κάποιον, πηγαίνεις στο καφενείο που συχνάζει, όχι στον τόπο της εργασίας του. Μερικά καφενεία είναι γεμάτα το πρωί, άλλα γεμάτα το απόγευμα και όλα γεμάτα τα βράδια...Ο ήλιος έρπει κατά μήκος του πεζοδρομίου, πάνω από το πλήθος των μικρών τραπεζιών. Σταδιακά οι πελάτες πηγαίνουν στα τραπέζια από την άλλη πλευρά του δρόμου και εγκαταλείπουν την πλευρά που χτυπά ο ήλιος...".

Ελληνικά Καφενεία στην κοσμοπολίτικη Πλατεία Ελευθερίας.


Το γνωστό ελληνικό καφενείο της Θεσσαλονίκης Κρυστάλ.

Τα κείμενα είναι αποσπάσματα από το βιβλίο του John Foster Fraser, Pictures from the Balkans, Cassel and company ltd., London, N.York, Toronto, Melburne 1912, σσ. 183-191. Bλ. στο Αλ. Χ. Γρηγορίου και Ευάγγ. Α. Χεκίμογλου (επιμέλεια-επιλογή κειμένων), Η Θεσσαλονίκη των περιηγητών 1430-1930, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, εκδ. Μίλητος, 2008, σσ. 200-203.

http://ia600206.us.archive.org/11/items/akp9593.0001.001.umich.edu/akp9593.0001.001.umich.edu.pdf (το βιβλίο του Fraser)
http://culture.thessaloniki.gr/gr/streets.asp (φωτογραφίες και καρτ ποστάλ της Θεσσαλονίκης).
http://en.wikipedia.org/wiki/John_Foster_Fraser
http://culture.thessaloniki.gr/gr/people.asp?page=3