Άννα Αγγελοπούλου: Ο έρωτας στους Προραφαηλίτες ζωγράφους: Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέττι, Πάολο και Φραντσέσκα του Ρίμινι

Άννας Αγγελοπούλου Ιστολόγιο Χάριν Λόγου και Τέχνης, Χάριν Φίλων

"O άνθρωπος πρέπει κάθε μέρα ν᾽ακούει ένα γλυκό τραγούδι, να διαβάζει ένα ωραίο ποίημα, να βλέπει μια ωραία εικόνα και, αν είναι δυνατόν, να διατυπώνει μερικές ιδέες. Αλλιώτικα χάνει το αίσθημα του καλού και την τάση προς αυτό...". Γκαίτε.

Το βρήκα γραμμένο σ᾽ένα ξεχασμένο λεύκωμα της μητέρας μου. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τέτοια αποφθέγματα σημείωναν οι μικρές μαθήτριες...

Γιατί θέλω ένα ιστολόγιο; Γιατί η ανάγκη μιας τέτοιου είδους επικοινωνίας;

Θα πω μόνο ότι στην αρχή σκέφτηκα να είναι ένα ιστολόγιο που να απευθύνεται στους συναδέλφους μου, δηλαδή μόνο σε φιλολόγους... "Χάριν φίλων" του λόγου, δηλαδή. Στη συνέχεια σκέφτηκα να είναι και "χάριν φίλων" της τέχνης. Τελικά, όμως, αποφάσισα να απευθύνεται και σε πολλούς άλλους: στους πρώην και επόμενους μαθητές μου, σε όσους αγαπούν να ονειρεύονται, σε όσους πιστεύουν ακόμα στο όραμα της παιδείας, σε όσους επέλεξαν να είναι εκπαιδευτικοί από αγάπη, σε όσους αγαπούν να ταξιδεύουν, και κυρίως σε όσους αγαπούν την ανάγνωση ή μάλλον τις αναγνώσεις...σε όσους παντού και πάντα θα διαβάζουν...θα διαβάζουν κείμενα στα βιβλία, κείμενα στις εικόνες, κείμενα στα πρόσωπα των ανθρώπων... Άλλωστε, η ανάγνωση είναι ταξίδι, όχι ένα αλλά πολλά ταξίδια...

Τελικά, το ιστολόγιο αυτό απευθύνεται στα αγαπημένα πρόσωπα της ζωής μας... Απευθύνεται ακόμα σε φίλους, γνωστούς και άγνωστους, σε πρόσωπα που συνάντησα, συναντώ καθημερινά, θα συναντήσω στο μέλλον ή που δε θα συναντήσω ποτέ.

Καλά ταξίδια, λοιπόν, με βιβλία, εικόνες, μουσικές και κυρίως με όνειρα!

Παρασκευή 3 Φεβρουαρίου 2012

Ο έρωτας στους Προραφαηλίτες ζωγράφους: Ντάντε Γκάμπριελ Ροσέττι, Πάολο και Φραντσέσκα του Ρίμινι

O έρωτας στη ζωγραφική: Ντάντε Ροσέττι, Πάολο και Φραντσέσκα του Ρίμινι

Ο γνωστός Προραφαηλίτης ζωγράφος Ντάνιελ Γκάμπριελ Ροσέττι, όπως και οι άλλοι Προραφαηλίτες, εμπνεύστηκε τα έργα του από ιστορίες τραγικών ερώτων που αποτυπώνονται σε διάφορα μεσαιωνικά, αναγεννησιακά αλλά και ρομαντικά ποιητικά κείμενα.

Στο παρακάτω τρίπτυχο έργο απεικονίζει την ιστορία της Ιταλίδας αρχόντισσας Φραντσέσκα του Ρίμινι που ερωτεύτηκε παράφορα τον αδελφό του συζύγου της, τον Πάολο. Η ερωτική ιστορία του Πάολο και της Φραντσέσκας είναι μία από τις ιστορίες που διαβάζουμε στη μεγαλόπνοη ποιητική σύνθεση Θεία Κωμωδία του γνωστού Ιταλού ποιητή Δάντη. Πιο συγκεκριμένα, αυτή την ερωτική ιστορία έχει ως θέμα η 5η Ωδή (Canto V)της Κόλασης της Θείας Κωμωδίας.

Προσωπογραφία του Δάντη Αλιγκέρι από τον Σάντρο Μποτιτσέλι. Κορυφαίο έργο του Δάντη θεωρείται η ποιητική του σύνθεση Θεία Κωμωδία που αποτελείται από τρία μέρη (Κόλαση-Καθαρτήριο-Παράδεισος). Η Θεία Κωμωδία γράφτηκε την περίοδο 1314-1321.

Λένε ότι η Φραντσέσκα ήταν υπαρκτό πρόσωπο της εποχής του Δάντη. Πρόκειται για κόρη ενός ευγενή της Ραβέννας που αναγκάστηκε από τον πατέρα της να παντρευτεί το γενναίο αλλά δύσμορφο άρχοντα του Ρίμινι, τον Gianciotto Malatesta, αλλά ερωτεύτηκε τον αδελφό του Πάολο. Στους στίχους του Δάντη ακούμε τη θλιμμένη φωνή της Φραντσέσκα να μιλά για τον "ένοχο" και μοιραίο έρωτά της. Παρά το ότι ο Δάντης φαίνεται να συμπαθεί το ερωτευμένο ζευγάρι για το δυνατό έρωτά του, παρουσιάζει τους δύο νέους-τη Φραντσέσκα και τον Πάολο- να έχουν καταδικαστεί να ζουν αιώνια στην κόλαση λόγω μοιχείας, αφού πρώτα δολοφονούνται από τον οργισμένο σύζυγο της Φραντσέσκα και αδελφό του Πάολο. Σκοτώνονται ακαριαία από το σπαθί του Gianciotto Malatesta τη στιγμή που ανταλλάσσουν το πρώτο τους φιλί. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι, σύμφωνα πάντα με τον Ιταλό ποιητή, ο έρωτας του παράνομου ζευγαριού εκδηλώνεται, όταν οι δύο ερωτευμένοι διαβάζουν την ιστορία ενός άλλου παράνομου ερωτικού ζευγαριού, τη μεσαιωνική τρυφερή ερωτική ιστορία του ευγενικού ιππότη Λάνσελοτ με τη βασίλισσα Γκουίνεβερ, γυναίκα του βασιλιά Αρθούρου.

Στον πίνακα του Ροσέττι βλέπουμε τρεις σκηνές: Στην αριστερή σκηνή απεικονίζεται ο Πάολο και η Φραντσέσκα να κάθονται αγκαλιασμένοι και να φιλιούνται, ενώ στα γόνατά τους είναι ανοιχτό το βιβλίο προφανώς με την ιστορία του Λάνσελοτ και της Γκουίνεβερ. Στο κέντρο απεικονίζονται δύο ποιητές δαφνοστεφανωμένοι, ο Δάντης και ο Βιργίλιος, να κοιτάζουν προς τα δεξιά όπου απεικονίζεται το ερωτευμένο ζευγάρι αγκαλιασμένο να βυθίζεται στην κόλαση μετά από τη δολοφονία του.

Ντ. Γκ. Ροσέττι, Πάολο και Φραντσέσκα του Ρίμινι. 1855. Βρίσκεται στην Πινακοθήκη Tate Britain του Λονδίνου.

...Και άλλοι καλλιτέχνες έχουν εμπνευσθεί από την ερωτική ιστορία των δύο νέων.

Al. Cabanel, O θάνατος της Φραντσέσκα του Ρίμινι και του Πάολο Μαλατέστα. 1870. Βρίσκεται στο Musée d' Orsays στο Παρίσι.

J. Auguste Dominique Ingres, ο Gianciotto ανακαλύπτει τον Πάολο και τη Φραντσέσκα. 1819.

Anselm Feuerbach, Πάολο και Φραντσέσκα. 1864. Νομίζω σε Ιδιωτική Συλλογή.

Marie Philippe Coupin de la Couperie, ο τραγικός έρωτας της Φραντσέσκα του Ρίμινι. 1812. Napoleon Museum στο Arenenberg.

Fr. Dicksee, Πάολο και Φραντσέσκα. 1892. Ιδιωτική συλλογή.

To διάσημο ερωτικό σύμπλεγμα του Γάλλου γλύπτη Ροντέν που είναι γνωστό με το όνομα Το φιλί απεικονίζει το φιλί της Φραντσέσκα του Ρίμινι με τον Πάολο. O πρώτος τίτλος του έργου ήταν Φραντσέσκα του Ρίμινι.

Aug. Rodin, Το φιλί. 1888-89. Μουσείο Ροντέν στο Παρίσι.

O τραγικός έρωτας της Φραντσέσκα του Ρίμινι αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και για πολλούς μουσικοσυνθέτες. Για παράδειγμα, ο Ρώσος συνθέτης Τσαϊκόφσκυ συνέθεσε το 1876 το συμφωνικό ποίημα Η Φραντσέσκα του Ρίμινι -Συμφωνική Φαντασία, o.p. 32. (βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Francesca_da_Rimini_(Tchaikovsky). Στο λιμπρέτο του Τσαϊκόφσκυ στηρίχτηκε αργότερα, το 1904, ο Ραχμάνινοφ για να συνθέσει την όπερα Η Φραντσέσκα του Ρίμινι σε δύο πράξεις (βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/Francesca_da_Rimini_(Rachmaninoff)). Επίσης, υπάρχουν πολλές ιταλικές όπερες με το ίδιο θέμα.